VLAAMSE EN ZEEUWSE KAAPVAART
15
De Negenjarige Oorlog
Het politieke strijdtoneel.
Tijdens de tweede helft van de zeventiende eeuw werd West-Europa andermaal
herschapen in een strijdtoneel. Hoewel het jaar 1648 met de ondertekening van
een aantal prestigieuze vredesverdragen bekend staat als een rustpunt na de eerste
grote pan-Europese conflicten, zou het maar een kleine interlude zijn binnen de
tumultueuze zeventiende eeuw.'' Bij nader inzien creëerden deze overeenkomsten
immers evenveel problemen als oplossingen. Het viel binnen het verwachtingspa
troon dat de Franse koning Lodewijk XIV, feitelijk aan het hoofd van een ontlui
kende supermacht sinds 1661 en doordrongen van de heersende centraliserende
en absolutistische geest, het ijzer zou smeden wanneer het heet was. De Franse
voorzienigheid bij het vredesverdrag van de Pyreneeën kwam al snel van pas bij de
dood van de Spaanse koning Filips IV in 1665.10 Onder het mom van de bescher
ming van de rechten van zijn echtgenote Marie-Thérèse viel Frankrijk andermaal
de Zuidelijke Nederlanden binnen." Met de nieuw veroverde gebiedswinst in de
Nederlanden was Lodewijk XIV echter nog lang niet verzadigd: hij initieerde in
1672 de Guerre d Hollande tegenover de Republiek, die tijdens het vorige conflict
diplomatieke druk ten voordele van de Zuidelijke Provincies had uitgeoefend. Uit
de hoek van Spanje en het Heilige Roomse Rijk kwam onverwachte steun,
waardoor anno 1678 een status-quo werd bereikt.
Al snel volgde echter een nieuwe omstreden maatregel. In 1685 werd het felbe-
vochten Edict van Nantes door de Franse koning ingetrokken. Toen Lodewijk XIV
bovendien de Chambres de Reunion instelde met als opdracht te onderzoeken
welke districten vroeger afhankelijk waren geweest van de recent ingelijfde Zuid-
Nederlandse gebieden, was West-Europa de alarmfase allang voorbij en ging men
over tot een verbond. De zogeheten Liga van Augsburg, waarvan de basis werd
gelegd in november 1685, omvatte maar liefst Spanje, het Heilige Roomse Rijk
(vertegenwoordigd door diverse Duitse staatjes), Zweden en de Republiek. Een
nieuwe, pan-Europese strijd bleef niet lang uit voor de nieuwbakken liga: in 1688
begon immers het sleutelconflict van deze studie, namelijk de Negenjarige Oorlog.12
Hoewel deze oorlog met de Vrede van Rijswijk in 1697 geen beslissende winnaar
opleverde, was de strijd wel een onontbeerlijke voorbode voor de achttiende-eeuw-
se Spaanse Successieoorlog. Aanleiding was in feite een cumulatie van gebeurte
nissen die de Liga tot actie aanzetten. Toen de verkiezing van zijn gunsteling tot
keurvorst van Keulen betwist werd, trok Lodewijk XIV in juli 1688 de Palts
binnen. Zijn legers richtten er verwoestingen aan met als doel een inval in
Noordoost-Frankrijk onmogelijk te maken, waarna hij zich tot de Zuidelijke
Nederlanden wendde. Dit gaf Willem III de gelegenheid om tijdens diezelfde peri
ode zonder veel ruchtbaarheid naar Engeland te trekken en daar de omstreden
katholieke Fransgezinde koning Jacobus II, vader van zijn protestantse echtgenote
Mary, vervallen van de troon te laten verklaren. Deze Glorious Revolution (1688-
1689) resulteerde in de kroning van Willem III en Mary Stuart. Strategisch was
hierbij uitermate van belang dat nu ook Engeland kon ingeschakeld worden in het
anti-Franse front. Samen met de Liga werd in 1689 dan ook het Groot Verbond
van Wenen gesloten, met als specifiek doel Frankrijk terug te brengen tot zijn
grenzen van 1678 of zelfs 1659.