ZEEUWSE FINANCIËN
75
34 Tracy, Founding Dutch Republic119, spreekt van Staten die 'charged' Oranje bepaalde
godsdienstpolitiek en [had] him ban' bepaalde godsdiensten.
35 NZ, III, 255- De Gecommitteerde Raden hebben Oranje verzocht te zorgen voor peri
odieke vernieuwing van de regering van Tholen 'tegens de practijcken van zommige
quaetwillige die alsnoch tselve soecken te vorderen aen den Eertshertoge Matthias]
ende den Raedt van Staten, tegen ende contrarie de Pacificaetie van Gendt, ende tot
dimembratie van den gouvernemente van zyne Excellencie Oranje]' (18-3-1579).
Vgl. NZ, IV, 619, verklaring van Oranje dat Anjou Holland, Zeeland en Utrecht wilde
laten onder 'tgebiet van zyne Excellencie Oranje] conform die Pacificatie van Gendt,
mette domeynen van dyen oirten' (6-5-1582).
36 NZ, II, 282. Bij de discussie over het traktement van Matthias merken de Staten op dat
'zyne Hoocheyt by die van Zeelant nyet aenveerdt en is' (8-5-1579); De Pater, Raad
van State, 50 e.v., 107 e.v. Vgl. NZ, 1580-1582, 654: het traktement van Oranje als
luitenant-generaal van Matthias gaat Holland en Zeeland niet aan, omdat zij Oranje als
'gouverneur particulier' een traktement betalen (14/18-6-1582).
37 NZ, III, 298 e.v. (16-4-1579). Dualisme is ook uitgedrukt in de aanhef van het Hol
landse plakkaat van 21-12-1580 met het verbod van verstandhouding en handel met de
vijand: 'Den Prince van Orangien, Grave van Nassau, &c. mitsgaders de Ridderschap,
Edelen ende Staten van Hollandt, Representerende de Staten ende Hooge Overigheyt
vanden selven Lande Soo ist, dat sijne Excellentie, ende de Staten van Hollandt
voornoemt, by advijse van die van den Rade Provinciael aldaer bevelen Groot
Placaet Boeck, dl. 1, kol. 1098).
38 NZ, II, 483 e.v. (10-9-1579). Vgl. ZA, Stadsarchief Veere, inv.nr. 167, 8e omslag. De
Gecommitteerde Raden van Zeeland verbieden vanwege Oranje en de Staten van Zee
land de toevoer van bepaalde goederen naar plaatsen onder het gezag van de vijand
(1-11-1583).
39 NZ, 1580-1582, 5. De Staten van Zeeland machtigen de Gecommitteerde Raden om
ordonnantie tegen 'secrete' vergaderingen te maken 'om dieselve ordonnantie] te doen
arresteren by den Staten ende zyne Excellencie' (13-1-1580).
40 NZ, II, 352 e.v., 367 e.v.; NZ, III, 397, 402, maatregelen van de Staten en de Gecom
mitteerde Raden om Bergen op Zoom te verdedigen (juli 1579).
41 NZ, IV, 586.
42 NZ, IV, 507 e.v. (16-9-1581).
43 Kluit, Staatsregering, dl. 1251 e.v.; Muller, Staat304 e.v.; Swart, Oranje, 243 e.v.
44 Kervyn-Gilliodts, Angleterre, dl. 6, nr. 2432, 451 e.v.
45 Kervyn-Gilliodts, Angleterre, dl. 6, nr. 2437, 457, overeenkomst van 15-7-1572.
46 Voorbeeld: ZA, Stadsarchief Veere, inv.nr. 1387, 2" ongefolieerd blad aan het slot van de
rekening, waar sprake is van landen, tienden, huizen en inkomen van de Gemene Zaak.
47 KHA, Formulaerboeck I, fol. 228r. Oranje verklaart dat de geldinzameling in Antwerpen
ten behoeve van de Gemene Zaak volgens zijn bevel is gedaan (Dordrecht, 2-4-1574).
48 NZ, I-C, 98. Vergadering begonnen op 7-2-1578: 'Overmits die Staten ende Gemeyne
Zake voortaen maer een zijn.' Zie ook Heeringa, Beheer, 199. Organisatorisch werd de
Gemene Zaak soms nog wel als afzonderlijke sector binnen de Zeeuwse gewestelijke
financiën behandeld, vgl. NZ, IV, 159 e.v. (14-3-1580).
49 ZA, de inventarissen van Rekenkamer B en Rekenkamer C, in het bijzonder de inleidin
gen, bevatten veel gegevens over de Zeeuwse gewestelijke financiën.
50 Ordonnantie van 2-3-1574, art. 8.
51 Ordonnantie van 22-9-1576, art. 6 en 10.
52 Heeringa, Instructiën, 86 e.v. (art. 8 e.v.).
53 Meijer en Zonnevylle-Heyning, Yder het sijne, 65 e.v. Het begin van de werkzaamheden
wordt gewoonlijk op 1597 gesteld, omdat toen de Rekenkamer in zijn officiële vorm
ging functioneren. De werkzaamheden in de Kamer begonnen al eerder (ibidem, 72
e.v.).
