Cttn int «clteombieEpibtff erte leerenhennen/ footoeet bat inettocenrfitetftetot'dm ^^nanDelgaghen/bieoinilejibengljact/toijfcnop btcEcpbttter/ a!3 ghpfiict-frimurlicU 3!a.co(l)°,ft fo& Öw te lanbc üan bat See üarenöe nolth g ijemeen* toi®en^«n«öt! BÖtmaethtjtet/ enbcooth bpbieandruraentenüatt 114 WEGGAAN OF BLIJVEN Afb. 5. Afbeelding uit een zeemansgids waarop beschreven staat hoe men poolshoogte moet nemen, het bepalen van de hoogte van de Poolster boven de horizon met behulp van een graad- stok of jacobsstaf. Hieruit kon men afleiden waar op zee men zich bevond. Uit: Die caerte vande Oost ende West, Willemsen van Hollensloot, 1594. Scheepvaartmuseum, Amsterdam. een buitengebeuren. De graadstok is een vierkante houten stok van ongeveer 90 cm lang en ongeveer 1,5 cm dik met op een van de zijden een verdeling van 0 tot 90 graden. Bij de stok horen platte houten schuiven met een vierkant gat in het midden waar de graadstok in past. De stuurman zette het ene einde van de stok bij zijn oog en richtte met het andere einde op het hemellichaam. Hij bewoog de schuif langs de stok totdat het ene eind de horizon raakte en het andere eind het hemellichaam. De gemeten uitkomst leverde dan via de declinatietafel de juiste breedte op.54 Het bepalen van de lengtecomponent is tot ver in de negentiende eeuw een pro bleem geweest, onder meer door het ontbreken van een betrouwbaar uurwerk aan boord. Oriëntatie op hemellichamen is door de draaiing van de aarde niet betrouw baar om de lengtepositie te bepalen. Dat kan alleen als het tijdstip vergeleken kan worden met de actuele tijd op de plaats van vertrek. Slingeruurwerken functioneer den niet op zee: ze leden onder de temperatuurswisselingen en raakten ontregeld door de beweging van het schip. Ervaren schippers zoals Jan Andriesen maakten een schatting van de lengte op de paskaart in combinatie met de stand van hemel lichamen en met de uitkomst van de snelheidsmeting. Die snelheidsmeting werd gedaan met behulp van de handlog en ook dat was een spektakel dat de passagiers niet kan zijn ontgaan. Het woord 'voortganck' komt

Tijdschriftenbank Zeeland

Archief | 2012 | | pagina 116