148 WEGGAAN OF BLIJVEN
80 De Vlissingse koopman Alexander Arter overleed aan de 'roo loop'. Zwager Carel Nach
tegaal meldde de weduwe: 'hy leyt hier aen de santpunt in de kerke neffen sijn suster en
mijn kint.' Carel Nachtegaal aan Susanna Hals.
81 Ort, Surinaams verhaal102. De vrijheid van geweten voor rooms-katholieken en Joden
werd gerespecteerd. Binnen de eigen woning werd godsdienstige beleving van anders
denkenden toegestaan (Van Grol, Grondpolitiek32).
82 ZA, Archief Staten van Zeeland, inv.nr. 2035.1, december 1674. Petitie van de Joodse
inwoners onder leiding van Samuel Nassy aan gouverneur Pieter Versterre over de zon
dagsrust.
83 Als de werknemer die door de Staten van Zeeland was gestuurd, naar tevredenheid van
zijn werkgever zijn tijd had uitgediend, kon hij 'vrijburger' worden. Hij kreeg dan een
stuk grond en een vestigingsvergunning. Een soortgelijke constructie was ook van toe
passing op soldaten (Philips Julius Lichtenbergh aan de Staten van Zeeland, ZA, Archief
Staten van Zeeland, inv.nr. 2035.1, d.d. 30-08-1669). Zie ook Van Grol, Grondpolitiek
15.
84 Van der Linde, Suikerheren113.
85 Oostindie, Paradijs overzee, 102.
86 ZA, Archief Staten van Zeeland, inv.nr. 2035.1, d.d. 11 maart 1671. Petitie van inwo
ners aan de Staten van Zeeland.
87 Kloek, De vrouw, 256.
88 condtment (contentement): genoegdoening, tevreden met de opbrengst (WNT). Golken
Ceuvelaers aan 'Monfreer'.
89 Over de overdracht van bezit in een familie: Schmidt, "Inheritance"; Wiesner, Women
and Gender, 129-134.
90 Kloek, De vrouw, 247-249, 270; Van Deursen, Kopergeld, 11-16; De Wit, Leven, werken
en geloven, 137-141; FrijhofF, Eendracht, 192.
91 Sarah moet uiterlijk in 1669 aangekomen zijn in gezelschap van haar broer Johan, die
later gouverneur werd (1689-1696). Sarah trouwde in februari 1670 en in september
werd het kind geboren. Deze gegevens komen uit de brief van Sarah van Scharphuisen
aan haar zuster.
92 Warren, Beschrijvinge, 5.
93 Volders, Bouwkunst, 128, 134.
94 ZA, Archief Staten van Zeeland, inv.nr. 2035.1, d.d. 11-03-1671.
95 Abraham Crijnssen aan de Staten van Zeeland, ZA, Archief Staten van Zeeland, inv.
nr. 2035.1, d.d. 03-03-1668: 'om de coloniers te incourageren en tot opbouwingh van
dese plaats, zullen noodich sijn een goede quantiteijt van negros, paarden, bestialen.' Zie
ook andere brieven van Lichtenbergh, Versterre en Heinsius in ZA, Archief Staten van
Zeeland, inv.nrs. 2035.1 en 2035.2.
96 Den Heijer, Geschiedenis WIC, 87-108; Busken Huet, Land van Rembrandt, 483; Israel,
Republiek, 1081; Van der Meiden, Betwist bestuur26, 31. Zie over Zeeland en de WIC
ook Roos, Zeeuwen.
97 Andries Crana aan de Staten van Zeeland, ZA, Archief Staten van Zeeland, inv.nr.
2035.1, d.d. 08-09-1669.
98 Van der Linde, Suikerheren, 90. Jan Dimmesen met De Zeven Gebroeders (ook van Ver
poorten) bracht op 20 augustus 1668 180 'negros' binnen (Abraham Crijnssen aan de
Staten van Zeeland, ZA, Archief Staten van Zeeland, inv.nr. 2035.1, d.d. 3/4 okto
ber 1668). In maart 1669 leverde Verpoorten aan gouverneur Lichtenbergh 'vier stucx
negeros a f 30 het stucx' (ZA, Archief Staten van Zeeland, inv.nr. 2035.1, d.d. 30-04-
1670).
99 Warren, Beschrijvinge, hfst. VIII, 15.
100 Schiltkamp, Plakaatboek, Plakaat nr. 22: 13-06-1669, Plakaat nr. 32: 12-03-1670.
101 Lichtveld, Suriname, 288 noot 5.
102 Paasman, Reinhart, 98-131.
