Herkomst van het zand
134
ZEULEN MET ZAND
de bouw bestemd was; er mocht ook klei in zitten. Veel ballastzand kwam uit het
gebied van het huidige Veerse Meer. Het lijkt erop dat bij winning en transport van
ballastzand in Middelburg vooral het zogeheten 'zandschuytvoerdersgilde' actief
was.42 Ook Arnemuiden kende een aparte beroepsgroep van hallasters.43
Het is niet in alle gevallen duidelijk waar het zand - voor welk doel dan ook - pre
cies werd afgegraven, en al evenmin waar dat wel en niet was toegestaan. Zo beslui
ten de polderbestuurders in 1719 waar de ingelanden van het eiland hun zand
mogen halen. Wie zijn zand niet betrekt van de door de dijkgraven aangewezen
plaatsen, riskeert een boete van drie gulden, maar er wordt niet concreet gemaakt
op welke plaatsen het afgraven legaal dan wel illegaal plaatsvond.44
Hierna passeren de belangrijkste wingebieden van zand op Walcheren de revue.
Bij deze rondgang zal opnieuw blijken dat de gebruiksmogelijkheden van het zand
uiteen konden lopen al naar gelang de herkomst en dus de samenstelling.
De kreekruggen
Zand (of zavel) was ruim voorradig in de kreekruggen die het eiland doorsnijden.
Zat het zand daar hoog, dan sprak men van een 'zandbaai', 'zandkop' of 'zand
plaat Het opdelven van het zand noemde men zoals gezegd 'zand schieten'.45 En
zogenaamd 'uitgevoerd' land kon dus niet alleen aan de exploitatie van klei en veen
herinneren, maar ook aan het afgraven van zand.
De oude, want al in 1256, in de keur van Floris de Voogd voorkomende, naam het
Zand ('ten Sande') voor een buurtschap onder de rook van Middelburg getuigt al
vroeg van de zandige ondergrond ter plaatse.46 Dat doet ook een naam als die van
de oude boerderij Zandvoort ten noordwesten van Middelburg, voor het eerst, als
Santvorde, genoemd in 1273.47 Daar dicht in de buurt ligt trouwens nog een boer
derij met een soortgelijke naam: Zandhof. Ten westen daarvan bevond zich voor de
laatste wereldoorlog een kleine zandgroeve. Beide boerderijen, Zandvoort en Zand
hof zijn gesitueerd op een kreekrug die vanaf de Seisweg/Walcherseweg in zuide
lijke richting loopt, de Breeweg kruist ter plaatse van de boerderij Noordambacht en
bij Ter Hooge weer in verbinding staat met de rug van de Koudekerkseweg.
Zand uit de kreekruggen kwam vooral van pas bij de aanleg en het onderhoud van
wegen en straten, en in de landbouw. Zo is uit de in de vorige alinea genoemde
kreekrug in de twintigste eeuw onder meer zand betrokken dat is gebruikt voor de
verbetering van de Nieuwe Vlissingseweg.
Zandputten kwamen dus niet uitsluitend in of aan de rand van de duinen voor,
maar ook op de kreekruggen. De nu nog bestaande naam De Zandput in Seroosker-
ke vormt daarvan een voorbeeld. Het is trouwens niet onmogelijk dat deze put zijn
ontstaan eerder heeft te danken aan het zoeken naar (zoet) water dan naar zand.48
Ook oude en meer recente veldnamen als 'zandpit', 'zandpitweie' en 'zandmoer'
herinneren aan zandafgraving op een kreekrug. Enkele van deze namen vormen
de herinnering aan een zandput van forse omvang die moet hebben gelegen in het
grensgebied van Biggekerke en Grijpskerke onder Poppendamme - niet verwon
derlijk, gezien de breedte van de kreekrug ter plaatse.49
