ZEULEN MET ZAND
135
Al blijkens de Middelburgse burgemeestersrekening van 1365-1366 krijgt er
iemand van stadswege betaald, omdat er zand uit zijn land was gegraven dat
benodigd was bij de bouw van de Segeersstraatpoort.50 Niet helemaal duidelijk
is de herkomst van zand dat ook in de veertiende eeuw voor bestrating van de
Middelaar in Middelburg wordt gebruikt; men haalt een partij van 130 voer 'an
der Monken hil'. Het moet gezien het woord 'hil' - hoewel op Walcheren ook
gebruikt ter aanduiding van een 'werf' of vliedberg waarschijnlijk wel gaan om
een zandafgraving ergens in of aan de rand van de duinen.51 De stad Middelburg
betrok ooit veel zand uit 'de wech bute de Hay man', waarschijnlijk een op de
kreekrug gelegen weg ten zuiden van de stad. In 1438 wordt deze weg gerepa
reerd.52 Men kon dan wel zand uit kreekruggen graven, het was natuurlijk niet
de bedoeling dat de wegen óp die kreekruggen daardoor aan kwaliteit verloren.
Vandaar dat de Polder onder andere in de instructie voor de dijkgraaf van 1670
vastlegde dat het verboden was gaten te maken in doorgaande wegen, zoekwegen
(vaak doodlopende landbouwwegen), dijken en dijkbermen 'om zandt of zavel
ofte yets diergelijcke uyt te halen'.53
In 1731 verzoekt de heer J. de Mauregnault meting van 'seker uijtgevoert landt off
sand put', mogelijk in de omgeving van Poppendamme, ten behoeve van de verbe
tering van de nieuw aangelegde zandweg naar Grijpskerke.54 Waarschijnlijk op of
in de buurt van de Seisweg bevond zich rond 1731 een zandput van ene De Wijze.
Ook die had zand geleverd voor de weg naar Grijpskerke. Daar in de buurt lag ook
een ander uitgezand stuk grond; dat was inmiddels weer verbeterd: 'ten deele met
kooien en rapen beset, en het andere geploegt om te bezaeijen'.55
Bij Vrouwenpolder wordt itLl679 een eerder opgeworpen dijk gebruikt als zand
put, wat echter wordt verboden.56 In 1707 wordt de schotter of schutter van Vrou
wenpolder, de functionaris die losgebroken vee opspoorde en het tijdelijk achter
slot en grendel zette, opgedragen om onder andere op te treden tegen het halen van
zand uit de duinen en de dijken.57
'Lastig' zand was men vanzelfsprekend liever kwijt dan rijk. Vandaar dat 'brede-
geërfde' of hoofdingelande Roose in 1695 overgewaaid zand in Vrouwenpolder
mag gebruiken voor herstel van zijn weg.58 Zoutelande was een plaats waar men
al vroeg last had van zand op de verkeerde plaatsen. Al in 1533 dringt men daar
dan ook aan op de aanleg van bekisting om op die manier zand te vergaren.59 In en
rond het dorp werd overgewaaid zand onder meer op zogeheten 'drichten' gezet,
zandhopen die konden dienen als erfafscheiding en ook de grens van vroon en
weiland markeerden.60
De duinen
Zoals diverse voorbeelden hierna duidelijk maken, moet er de eeuwen door veel
zand uit de Walcherse duinen zijn gehaald. Dat wijkt af van de tot nu toe heersende
opvatting hierover. Volgens de Encyclopedie van Zeeland waren het slechts kleine
hoeveelheden zand die uit de Zeeuwse duinen 'aan de landzijde' werden betrok
ken.61 In zijn in 2009 verschenen dissertatie over de duinen op de Zeeuwse en
Zuid-Hollandse eilanden verkondigt Van Haperen de mening dat zandwinning in
de binnenduinrand in de periode van de zeventiende tot de twintigste eeuw slechts
van ondergeschikt en lokaal belang zijn is geweest, zeker in verhouding tot de zand
winning in de Hollandse binnenduinrand.62 Het is echter de vraag of men het voor
