138
ZEULEN MET ZAND
Dat er, zeker ook, aan de landzijde van de duinen zand werd weggegraven, blijkt
onomstotelijk in 1681. Vanuit Biggekerke en Zoutelande doet men in dat jaar het
verzoek aan het polderbestuur om een bijdrage voor het delven van 'den ouden
waterganck die vanaf de duinen naar Biggekerke loopt, om die 'tot de schuijtvaert
bequaem te maeckenzodat de inwoners gemakkelijker zand naar Middelburg
kunnen vervoeren. Mede gelet op het gevaar van dit afgraven voor de duinen krij
gen de indieners van het verzoek echter nul op het rekest.72 Duidelijk wordt hier in
elk geval ook dat duinzand in alle openheid per schuit over de watergangen werd
getransporteerd. Het weerspreekt wat Van Haperen hierover te berde brengt.73
Een concrete herinnering aan het afgraven van zand uit de binnenduinrand van
het zuidwestelijke kustgedeelte vormt tegenwoordig een voormalige zandput bij
Valkenisse. In elk geval nog in 1912 was daarnaast ook het zogeheten 'Zandgat' bij
het pompstation Biggekerke aanwijsbaar.74
De zuid(oost)kust
Onder andere in 1660 klaagt de commies van de Zuidwatering dat er dagelijks met
wagens en karren zand uit de 'duijntiens' wordt afgevoerd.75 Mogelijk betreft het
hier de zogeheten Kleine Duintjes in de Zuidwatering, waaraan ook in 1706 ille
gaal veel zand wordt onttrokken. Een van de schuldigen is de pachter van het hof
van de heer Paspoort, waarschijnlijk Ter Linde bij Ritthem. Deze pachter heeft circa
100 voeren zand weggehaald. Het polderbestuur neemt maatregelen hiertegen door
een verbod te publiceren 'op een bort metten pale, ter plaatse geplant'.76 Het betreft
hier het kustgebied ten oosten van Vlissingen, waar indertijd ook een 'Duynties
Hooft' was gelegen. Deze 'duintjes bij Vlissingen' of'duinen van de Zuidwatering'
vormden tot circa 1900 een kleine, jong aangestoven duinregel.77
Net als in Middelburg was er natuurlijk ook in Vlissingen zand nodig. Naar aanlei
ding van klachten over het weghalen van zand uit de duinen buiten de poort van
Altena, later de Rammekenspoort, aan de oostzijde van de stad, en achter de brou
werij waar ene Schrijn woont, verbieden de Staten van Walcheren in 1585 verdere
zandwinning.78 Was deze laatstgenoemde locatie misschien dezelfde plek als waar in
1560 zand voor de weg Vlissingen-Zoutelande vandaan mocht worden gehaald?
Niet alleen ten oosten, maar ook ten westen van Vlissingen werd duinzand gewon
nen, zoals in de omgeving van het Bakkersdorp. Onder andere in 1740 bereiken
het polderbestuur klachten dat daar veel zand van de zogeheten Lage Duinen wordt
gehaald. De commies van de Westwatering krijgt daarom opdracht een gording
of afscheiding te plaatsen zodat wagens er niet meer kunnen komen.75 Maar het
kan verkeren, en het zand kan ook al snel weer voor overlast zorgen. Dus als in de
zomer van 1755 blijkt dat er zo veel zand is komen aanwaaien bij het Bakkersdorp
dat de duinovergang nauwelijks meer herkenbaar is, mag er daar vanuit Vlissingen
weer zand worden afgegraven, maar dan wel op een door de commies aan te wijzen
locatie.8" Nog in 1812 blijkt de genie zand te betrekken uit de Vlissingse duintjes.81
Dat betreft mogelijk de duintjes ten westen van de stad, tussen De Nolle en Oud-
Vlissingen.
De noord(west)kust
Een van de zandwinplaatsen in dit gebied was de omgeving van het sinds 1588
bestaande fort Den Haak. In 1583 verbieden de Staten van Walcheren het halen
