Conclusie
Noten
ZEULEN MET ZAND
145
schippers in de zestiende eeuw actief om ballastzand te winnen vanaf zandplaten
in de omgeving.117 Het gebied van het huidige Veerse Meer was hiervoor eveneens
een bekende winplaats.
Ten slotte komt de vraag naar de omvang van de zandwinning, in het bijzonder die
uit het Walcherse duingebied, aan de orde. Ondanks de vele aangedragen, vooral
zeventiende- en achttiende-eeuwse voorbeelden van duinzandwinning laat deze zich
hooguit in kwalitatieve, en zeker niet in kwantitatieve termen aanduiden. Duidelijk
is wel dat de omvang in verhouding tot wat er de eeuwen door aan zand uit de Hol
landse vastelandsduinen is gehaald, klein was. Daar, in Noord- en Zuid-Holland,
zijn complete stelsels van strandwallen en omvangrijke duingedeelten afgegraven,
vooral verklaarbaar uit een grotere en andere behoefte aan zand. In het permanent
dalende Hollands-Utrechtse veengebied bestond, zowel in als buiten de (grote) ste
den, een voortdurende vraag naar ophoogzand. Daarnaast konden ook industriële
activiteiten niet zonder zand. Op de Zeeuwse eilanden waren de omstandigheden
en behoeften op dit punt heel anders. In dit perspectief gezien valt de duinzandwin
ning op Walcheren als kleinschalig te typeren.
In verhouding tot de andere eilanden in het Deltagebied lijkt er toch een aanzien
lijke hoeveelheid duinzand op Walcheren te zijn weg gegraven, vooral in tijden van
grote bouwactiviteiten in de steden en misschien ook wel op de buitenplaatsen.
Van beide telde het eiland er relatief veel. Bovendien waren de transportmogelijk
heden voor een buikproduct als zand dankzij het uitgebreide net van watergangen
eenvoudig te benutten, zowel 's zomers als 's winters. Die watergangen ontsprongen
als het ware in de binnenduinrand en mondden uiteindelijk uit in een van de drie
steden. Het zand kon dus gemakkelijk bovenlokaal worden gebruikt. Op de andere
eilanden was de afstand tussen de winplaats in de duinen en de gebruikers in de
steden aanzienlijk moeilijker overbrugbaar. Slechts het simpele feit dat rond 1720
alleen al in Domburg twaalf zandschuitlieden actief waren met het transport van
duinzand, maakt duidelijk dat de omvang en het belang van de duinzandwinning
op Walcheren niet onderschat mogen worden.
Dr. F. Beekman ('s-Gravenhage)dr.ir. A.H. van Drunen (Middelburg), de heer H. Geertse
(Domburg) en dr. A.M.M. van Haperen (Koudekerke) komt dank toe voor hun commentaar
op een eerdere versie van deze tekst.
1 R.E. Künzel e.a., Lexicon van nederlandse toponiemen tot 1200. Amsterdam, 1988, 414.
2 C. de Waard, Inventaris van de archieven der besturen van het eiland Walcheren 1511-
1870. Middelburg, 1914, 19-21; K. Baart, Westkapelle, hare bevolking, Westkapelsche dijk.
Middelburg, 1889, 48.
3 Zeeuws Archief (ZA), Oud-archief Waterschap Walcheren 1511-1870 (AW 1511-
