AMAZONIA
87
uit Recife uitgezonden invasie-eskader voor Sao Luiz zag ankeren en zijn troepen
macht ontschepen. Zijn verzwakte Portugese legertje was niet tegen de vijandelijke
overmacht opgewassen, zodat de nu Bento Machiel Pareete genoemde gouverneur
van Maranhao al op 30 november de capitulatievoorwaarden moest ondertekenen.
Een kopie van die voorwaarden bevindt zich onder signatuur NL-HaNA OWIC
1.05.01.01, inventarisnummer 55, documentnummer 118, in het Nationaal
Archief in Den Haag. Dat document bevat slechts drie clausules. In verkorte vorm
luiden zij aldus:
- de gouverneur van 'tfort sal gehouden sijn alle het canon ende amonitie van oorloge met de sleutels
van de forten over te leveren
- de inwoonden sullen gehouden sijn tallen tijden daertoe versocht sijnde den eedt in handen van
den [Hollantschen] gouverneur te doen
- de senhores d'engenhos en hare labradoors sullen aen onse principalen geven 300 kisten suyckeren
yder tot 20 arrobas, waervan de repartitie bij hun sellft gemaeckt ende terstont moeten betaelt
worden.
En omdat Morris in A5 en A21 al had vermeld dat de suikermolens van Maranhao
een opbrengst van omtrent duizend kisten suiker per jaar leverden, kan deze oor
logsschatting van slechts dertig procent van een jaarproductie niet eens onredelijk
hoog genoemd worden. Voor de goede orde zij vermeld dat een 'arroba' het gewicht
van vijftien kilo vertegenwoordigt, zodat elke kist 20 xl5, dat wil zeggen 300 kilo
suiker placht te bevatten.
Gedion Morris, de belangrijkste gangmaker tot de latere Nederlandse bezetting van
Maranhao in 1641, keerde in de loop van het jaar 1640 naar Brazilië terug. Daar
werd hij aangesteld als 'commandeur der Brasilianen' in Ceara, en vervolgens ook
in Maranhao. In die periode werden de indianen uit die gewesten zo zwaar door
de Nederlanders gediscrimineerd, vernederd en uitgebuit, dat zij na de vlucht der
Hollanders uit Sao Luiz aan het begin van 1644 massaal tegen hun onderdrukkers
in verzet kwamen. In die periode werd Gedion Morris in maart 1644 door opstan
dige Cearensische hulpsoldaten uit het Nederlandse leger vermoord. Over dat
onderwerp bestaan Braziliaanse studies als van Mario Martins Meireles, Holandês
no Maranhao 1641-1644 (1999), en van Guilherme Saraiva Martins, 'Das salinas
de Upanema a guerra do Maranhao: Gedeon Morris de Jonge e os indios do Ceara,
1640-1644' (2008). Het onderwerp hoort echter niet bij de zeventiende-eeuwse
Zeeuwse activiteiten in Amazonia, zodat wij het hier verder onbesproken laten.
