Noten
AMAZONIA
89
Saraiva Martins, G., Das salinas do Upanema a guerra do Maranhao: Gedeon Morris de Jonge
e os rndios do Ceara (1640-1644). In: Anais do encontro international de história colonial.
Mneme - Revista de Humanidades. UFRN. Caicó (RN), jrg 9 nr 24, sept./okt. 2008).
Serrao, J. (red.), Diciondrio de História de Portugal, 4 vols. Lisboa, 1971.
Wiesebron, M.L. (red.), Brazilië in de Nederlandse Archieven (1624-1654). De West-Indische
Compagnie. Overgekomen brieven en papieren uit Brazilië en Curasao. Leiden, 2005.
1 Gegevens voor dit onderdeel werden ontleend aan: Ebben, De Republiek; Van Loo, Tot
uyterste ruïne ende verderf; Lorimer, English and Irish Settlement-, Meuwese, Brothers in
Arms-, Santos Pérez, Filips III en de Nederlandse dreiging.
2 Ruiters, Toortse der Zeevaert.
3 De Laet, Nieuwe Wereldt.
4 Gerritsz, Journaux et nouvelles.
5 De Laet, Suiker, verfhout en tabak.
6 Den Heijer en Teensma, Nederlands-Brazilië in kaart.
7 Brommer en den Heijer, Grote atlas van de WIC, 172-180.
8 Aanvullende gegevens over Nederlands Amazonia treft men aan in titels als: Morris de
Jonge, Relatórios e cartas; Roos, Zeeuwen en de WIC, Hulsman, Nederlands Amazonia.
9 Wiesebron, Brazilië in de Nederlandse archieven, 232-234.
10 Lasonder, De archieven van de rechtbanken, 616-617.
11 In dit artikel zullen de diverse citaten uit de teksten van Gedion Morris en Jacob van der
Keere volgens vermelde hoofdlettercode A tot en met E worden aangeduid, gevolgd door
het Arabische cijfer van hun paginanummer in elke tekst. Omdat dit omvangrijke corpus
bijna honderd bladzijden in moeilijk leesbaar zeventiende-eeuws handschrift omvat, is
zo'n verwijzingscode onmisbaar. De teksten in kwestie gaan over Nederlands-Brazilië, en
bevatten daarom veel kenmerkende Braziliaanse termen als: aldeia - indianendorp; arma-
dil - gordeldier; canavial - suikerrietveld; capitania - provincie; farinha - maniokmeel;
ingenio - suikermolen; mandewijn - aardnoot; mandioca - maniok; pacova - banaan;
tartaruga - schildpad. Bovendien werden zij in Zeeland door lokale WIC-klerken geko
pieerd, die verschrijvingen hebben aangebracht als: berucht - beckent; Comanaguaette
- Camagüey; Corpanie/Tauregue - Gurupa; Coumeltao - Camita; Meyrippe - Presépio;
Parasil hetwelcke - Para, alhetwelcke; Sapperou - Sant'Antao; sonder roem - sonder-
linge; Tappernao - Itapecurü; Vintio Marciel/Bento Machiel - Bento Maciel.
12 In E5 vermeldt Morris ten onrechte dat de Spanjaarden uit Quito 'ontrent de maent
November 1637' in Maranhao-Para arriveerden. Maar 'NOV' (Novembro) is een lees
fout van 'FEV' (Fevereiro). Zij arriveerden daar in de maand februari. - In El 1 vermeldt
Morris ten onrechte dat de retourexpeditie Maranhao op 'XXVH"1 January 1638' verliet.
Maar 'XXVIIen' is een leesfout van 'XXV van', en 'JAN' is een leesfout van 'Juli'. De
retourexpeditie vertrok op 25 juli 1637. Die expeditie was in opdracht van gouverneur
Jacome Raimundo de Noronha georganiseerd, en werd door Pedro Teixeira, garnizoens
commandant van Belém, geleid. Op 25 juli 1637 uit Sao Luiz vertrokken, waren zij een
jaar later in Quito gearriveerd. Zie: Serrao, Diciondrio vol. 4, 137/138, en Papavero, O
Novo Eden, 149-157.
13 Van Baerle, The History of Brazil, 217. In het register van uitgaande brieven van de
Heren XIX staan over dat onderwerp geen brieven uit 1640 vermeld. Zie: Wiesebron,
Brazilië in de Nederlandse archieven, 158-166.
