Middelbare school: nederlaag en triomf 134 MEERTENS van de kant van zijn docenten dan waar hij misschien ooit weet van heeft gehad.61 Ook al kwam Meertens later zijn stotterproblemen min of meer te boven (behalve dat hij spraakles heeft gehad, vertelt hij nergens hoe), z'n jeugdervaringen zijn hem als traumatisch bijgebleven. Hij meende daar een minderwaardigheidscomplex aan over te hebben gehouden, waarvoor hij in de jaren dertig in therapie ging.62 Meertens heeft in zijn professionele en persoonlijke leven altijd belang gesteld in spraakgebreken zoals stotteren en afasie. Hij heeft er ook een bijzondere vriend schap aan overgehouden met Branco van Dantzig, een internationaal vermaarde Joodse zang- en spraaklerares die baanbrekend werk op het gebied van logopedie heeft gedaan. Ze heeft zich bijzonder voor hem ingespannen, nadat hij in 1940 was aangehouden en het Huis van Bewaring zat. Des te groter was de schok toen zij - een bejaarde vrouw - twee jaar later werd weggevoerd.63 Uiteraard werd de overgang van kindertijd naar adolescentie, nog geen jaar na de dood van grootvader Cornelis Mak, mede gemarkeerd door de overstap naar de middelbare school. Ook dat werd eerst een drama. In juni 1912 werd Piet Meertens toegelaten tot de HBS en in juli deed hij toelatingsexamen voor het gymnasium.64 Tegen alle verwachting in zakte hij voor het laatste. 'Toen ik na het bericht van mijn nederlaag uithuilde in de armen van mijn moeder wist ik tussen mijn snikken alleen maar te herhalen, de schande, de schande, de schande.' Tegenover 'de nederlaag' van 1912 zouden in 1919 'de eerste triomf' van zijn eind examen gymnasium - dat Meertens met een jaar vertraging alsnog is gaan volgen - en ten slotte 'de gloriedag' van zijn promotie in 1943 komen te staan. De teksten laten er geen misverstand over bestaan dat het om zijn moeders 'nederlaag', 'triomf' en om haar 'gloriedag' ging. Het woord 'triomf' heeft een van haar kinderen haar toegeschreven; zelf heeft ze haar zoons promotie 'haar gloriedag' genoemd. Dat in drie verschillende geschriften afzonderlijke, maar natuurlijk wel met elkaar verbon den gebeurtenissen in zulke militaristische bewoordingen zijn beschreven, was niet toevallig. Het ging tenslotte om de strijd tussen Meertens' moeder en zijn vader, misschien wel tussen de Makken en de Meertensen. Adriana Meertens-Mak had voor haar zonen de ambitie dat ze naar de universiteit zouden gaan, en dat werd voor haar een 'erezaak', die ze hoe dan ook wenste door te zetten. Als de jonge Meertens trouwens dominee wilde worden, had hij inderdaad een gymnasiumopleiding nodig. Zijn vader en niet in de laatste plaats diens zuster en met hen een groot deel van zijn familie, zelfs verre neven en nichten die zich ermee bemoeiden, deelden dergelijke ambities in het geheel niet. Ze zagen er alleen hoogmoed in van Meertens' moeder. Niet toevallig is in alle versies van het verhaal Middelburg is maar een kleine stad de vader van de verteller een man zonder aspira ties. Als Meertens' vader in werkelijkheid ook zo'n ambitieloze man is geweest, was dat misschien maar goed ook. Hij kon toch niet tegen zijn vrouw op. Wie in die tijd ook maar enige weet heeft gehad van de verhoudingen in huize Meertens, zal zich gerealiseerd hebben dat het feit dat de twaalfjarige Meertens voor zijn toelatingsexamen gezakt was, voor hem, maar misschien nog het meest voor zijn moeder, een publieke vernedering, inderdaad een schande was. De

Tijdschriftenbank Zeeland

Archief | 2015 | | pagina 136