Eenzaam of alleen en 'een zegen voor menigen jongen'
MEERTENS
149
Stead was de bekendste Engelsman die omkwam bij de ramp met de Titanic.124
Er zitten een paar opvallende omissies in de catalogus. De dichtbundel van Ten
Kate, waarvan hij elders zei dat het zijn eerste bundel ooit was, ontbreekt. Zo ook
de brochures Profeet en Volksgeest (1913) en Profeet en Volksnood (1914) van Bart
de Ligt, die hij volgens geschriften van latere datum in die tijd stiekem had aange
schaft. Tolstojs Het Koninkrijk Gods is binnen in U wordt evenmin vermeld, maar
het exemplaar dat hij gelezen heeft, stond in de kast van zijn moeder. Wel opgeno
men in zijn catalogus is Gorters Mei, waar hij zo mee dweepte. Hij herlas het nog
jarenlang in mei en kende grote fragmenten uit zijn hoofd. Ook vermeldt de cata
logus brochures als die van de liberaal georiënteerde professor G. Heymans Aan de
burgers der oorlogvoerende staten uit 1914, radencommunist Anton Pannekoeks De
oorlogzijn oorsprong en zijn bestrijding (tweede druk uit 1916) en het roemruchte
Dienstweigeringsmanifest uit 1915. Dat manifest had hij post restante aangevraagd;
het huis zou te klein zijn geweest als zijn vader dat in zijn handen had gezien.
Het initiatief voor het Dienstweigeringsmanifest was uitgegaan van enkele dominees,
bij wie ook De Ligt en Henriette Roland Holst zich hadden aangesloten. Het was
een korte tekst die iedereen opriep te weigeren de wapenen op te nemen voor 's
lands verdediging - of weigeraars steun te verlenen - zelfs als dat gevangenisstraf
met zich mee zou brengen of het risico gefusilleerd te worden. Verschillende op
eenvolgende uitgaven werden uiteindelijk door honderden sympathisanten van ve
lerlei pluimage ondertekend. Ondertekenaars werden echter vervolgd; ambtenaren
werden op straffe van ontslag gedwongen hun ondertekening in te trekken. Menig
ondertekenaar is tot een boete veroordeeld. Velen, zoals dominee Bart de Ligt, ver
kozen in plaats van die te betalen een gevangenisstraf uit te zitten.125
Uit Zeeland had niemand het manifest ondertekend en Meertens zou dat graag
hebben gedaan, maar durfde niet. Een zestienjarige gymnasiast als ondertekenaar
zou misschien niet veel indruk hebben gemaakt, als die al geaccepteerd zou zijn.
De Zeeuwse absentie in deze gaf voeding aan Meertens' afkeer van zijn geboorte
provincie. Een paar jaar later werd Meertens trouwens zelf op onduidelijke gronden
afgekeurd voor militaire dienst, maar hij bleef zich nadien inzetten voor dienstwei
gering, bijvoorbeeld via Cees Boekes Broederschap in Christus, waar hij in de eerste
helft van de twintiger jaren bij betrokken raakte. Hij bezocht nadien ook dienst
weigeringcongressen. Begin jaren dertig werd hij met mensen als de Friese activist
Fedde Schurer en dominee Jan Buskus actief in de antimilitaristische Christen
Democratische Unie (CDU), die met twee zetels in de Kamer vertegenwoordigd
In vrijwel elke autobiografische aantekening over zijn jeugd schrijft Meertens dat
er in zijn gymnasiumjaren niemand was met wie hij kon praten, of het nu over zijn
enthousiasme voor lectuur, diepere existentiële vragen, het socialisme of de pro
blemen met zijn vader ging. Hij was diep onthutst toen boezemvriend Bram zijn
enthousiasme over Mei maar overdreven vond. In Middelburg is maar een kleine stad
heet het dat hij in zijn gymnasiumtijd geen vrienden had, schuchter was en dat zijn
leeftijdsgenoten hem saai vonden. In zijn kroniek van die jaren noemt hij niettemin
