162
MEERTENS
96 Braches, Meertens, 197.
97 Braches, Meertens, 199.
98 Idem, 201; zie voor Van Mierlo: Reynaart, Mierlo, J. van. In: J. van Anrooij e.a., Bio- en
bibliografisch lexicon van de Neerlandistiek, DBNL, 2004. Geraadpleegd op 18-7-2013
via www.dbnl.org/tekst/anro001bioe01_01.
99 H. de Liagre Böhl, Herman Gorter, 1864-1927. Met al mijn bloed heb ik voor u geleefd.
z.p., 2000, 2e druk, 88.
100 H. Noordegraaf, Niet met de wapenen der barbaren. Het Christen-socialisme van Bart de
Ligt. Naarden, 1994, 111-117.
101 Idem, 93
102 Idem, 184-186.
103 PJ. Meertens, Bart de Ligt. In: Wending, jrg. 18 (1963-1964), 566-569. Herdrukt in: P
Meertens, In het voetspoor van Henriette Roland Holst. Radicalen en religieuze socialisten in
Nederland. Alphen aan den Rijn, [1982], 227-231. Meertens suggereerde hierin De Ligt
persoonlijk gekend te hebben, maar dat blijkt nergens uit. In de jaren twintig heeft hij
tweemaal een lezing van hem bijgewoond.
104 Al in 1893, het jaar waarin Het Koninkrijk Gods in Rusland als samizdat in omloop
geraakte, verscheen een Nederlandse vertaling van de hand van J. van Witzenburg naar
de oorspronkelijk Russische tekst in De Bibliotheek voor Geestelijk en Maatschappelijk
Leven (dl. 3) van uitgeverij J.P Honnef in Rotterdam, die veel meer radicale geschriften
publiceerde. Mogelijk heeft Meertens' moeder het boek gelezen n.a.v. een opzienbarende
dienstweigeringszaak van de Amsterdamse christenanarchist Jan Terwey (1903-1904) die
de aandacht van Tolstoj had getrokken. Zie: Terwey, Jan Pieter. In: Biografisch Woordenboek
van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland. Geraadpleegd op 5-9-2013 via
socialhistory.org/bwsa/biografie/terwey; zie ook R. Jans, Tolstoj in Nederland. Bussum,
1952, 89-90. Terwey is tot vijf maanden gevangenisstraf veroordeeld. Tolstoj refereerde
in 1904 aan de zaak in een artikel in The Times, dat uitvoerig is samengevat door onder
andere de NRC, die in huize Meertens gelezen werd.
105 R. Bartlett, Tolstoy. A Russian life. London, 2010.
106 Zie: B. Henkes, P.J. Meertens als Christen op zoek naar gelijkheid in verscheidenheid.
In: J. de Bruijn e.a. (red.), Een vreemde man en die ons vreemd ontviel. Liber amicorum
voor E.WA. Henssen (1950-1999). Amsterdam, 2000, 318-342; Sanders, Apollo; Van
der Meer, Halfrond.
107 Meertens, Pieter Jacobus. In: N. Japikse en H. Brugmans, IWsoonlijkheden in het
Koninkrijk der Nederlanden in Woord en Beeld. Amsterdam, 1938, 988. In 1943 zou
Meertens, toen hij anticipeerde op een einde van de Tweede Wereldoorlog met een door
Duitsland afgedwongen herschikking van de Europese grenzen, zich wel inlaten met een
streven naar een naoorlogs Groot-Nederlands staatsverband. Hij is toen door de histo
ricus Pieter Geyl, een van de oorspronkelijke voorlieden van de Groot-Nederlandse ge
dachte, van dat idee afgebracht. Anders dan Barbara Henkes schrijft (B. Henkes, Uit liefde
voor het Volk. Volkskundigen op zoek naar Nederlandse identiteit, 1918-1948. Amsterdam,
2005, 336-339), heeft Meertens in de beginjaren van de oorlog de Groot-Nederlandse
gedachte niet uitgedragen, althans niet in het artikel 'Zeeland verenigt Noord en Zuid' in
De Telegraaf, 13-10-1942, dat zij aanhaalt. Hoewel de titel dat inderdaad wel suggereert,
heeft de inhoud niets met een Groot-Nederlands gedachtegoed te maken. Het artikel
verscheen in een reeks 'De eenheid der tegendeelen' tussen 24-9-1942 en 24-10-1942,
waarvan elke bijdrage van de hand was van telkens een andere auteur, die steeds de vrije
hand zou hebben gehad. Vlaanderen werd in de reeks in het geheel niet genoemd. In
het slotartikel van de redactie kwam de aap voorzichtig uit de mouw en werd de nadruk
gelegd op behoud van Nederlandse eigenheid in een groter Europees (bedoeld is Groot
Germaans) verband, waarin geen sprake was van enigerlei staatkundige Nederlandse on
afhankelijkheid.
108 Bartlett, Tolstoy, 334.
