dat ten noorden van de Oosterschelde ligt. Zierikzee was eveneens kerkelijk be
stuurscentrum, de Sint Lievensmonsterkerk was, zoals de naam al doet vermoeden
de munsterkerk, het hoofd van alle parochies in dit gebied.11 De stad lag aan de
monding van de kreek de Gouwe, een strategische plaats voor een haven. Die haven
werd dan ook in 1220 al vermeld, met de aanduiding van de nederzetting als
'Syricseporth', waarbij de term porth herleidbaar is tot portus, de haven.12 Er werd
lange tijd gehandeld in haring en zout, die handel groeide echter in de dertiende
eeuw reeds uit naar internationale overslag van wol, laken, zuidvruchten, huiden,
wijn en vis naar Italië, het Rijnland, Westfalen, Brabant, Namen, Luik en Frank
rijk.13 Zierikzee werd aanvankelijk volledig gebouwd op de hoger in het landschap
gelegen kreekrug langs de Gouwe, een veilige wijkplaats voor het water. Dit is de
strook bouwblokken die nu de huidige stadsplattegrond van west naar oost door
snijdt. Hier bevindt zich het oudste centrum van de stad, aangeduid op de kaart
met deel A (afb. 1). Met de aanleg van een dam was het mogelijk de handelshaven
aan te leggen, ten westen daarvan lagen de gebouwen met de genoemde belangrijke
bestuursfuncties. De bebouwing werd verder uitgebreid in oostelijke richting, ten
noorden en zuiden van de haven, deel B en D. Hier vormde zich het handelsgebied
van de stad, met grote stadswoningen op ruime percelen, maar ook typische stede
lijke functies zoals het gasthuis voor opvang van zieke reizigers en kooplieden. In
de delen C bleef lange tijd een bebouwing met meer perifeer karakter. Dit waren
dan ook lager gelegen stadsdelen. Ook het zuidwestelijke deel E is pas in latere tijd
bebouwd. Hier vestigde zich aanvankelijk de lakennijverheid in de dertiende en
veertiende eeuw. In 1348 kreeg Zierikzee de stadsrechten verleend.14 De stad groei
de uit tot een belangrijke internationale handelsplaats in de vijftiende eeuw, er werd
handel gedreven met Engeland, Schotland, de Oostzeelanden en Scandinavië.15 Het
eind van de zestiende eeuw bracht de grote teruggang van deze handel. Het stadsbe
stuur van Zierikzee reageerde op deze ontwikkeling door de aanleg van een nieuw
havenkanaal in 1593, ter vervanging van de voortdurend dichtslibbende Gouwe.16
Zo kwam er weer een opleving van de regionale handel in landbouwproducten,
zoals zout en meekrap.17 De internationale stapelrechten van de meekraphandel
gingen echter over op Rotterdam, Zierikzee kwam hierdoor na de zestiende eeuw
niet meer op het internationale handelsniveau van de voorgaande eeuwen.18 Door
de lichte bevolkingsgroei als gevolg van de regionale handel, werd in de zeven
tiende eeuw de arbeiderswijk in deel E aangelegd, in contrast met de oude stad was
dit gebied eenvoudig aangelegd met percelen van de wettelijk minimaal toegestane
breedte van één Schouwse roede (3,7 meter) en woningen met slechts een bouw
laag.19 In de achttiende eeuw neemt door de inzakkende economie het inwoner
aantal van Zierikzee weer af van 10.500 in 1750 naar slechts 6000 in 1795.20
128
GEHAVENDE STEDEN
Brouwershaven
Op hetzelfde eiland ligt Brouwershaven. Hier werd een handelshaven gesticht in
1285.21 Deze haven werd aangelegd door het bestuur van het slecht bereikbaar
wordende havenplaatsje Brijdorpe. In een bestaande kreek werd een dam gelegd
en zo ontstond aan de ene kant de haven, aan de andere kant de eerste bebouwing
van het stadje. De handel in bier en haring gaf de nodige welvaart in de dertiende
eeuw, maar voor een felle economische bloei zorgde de opkomst van de internatio
nale handel in haring, zout, meekrap en laken in de zestiende eeuw.22 In 1477 had
