Men wilde enerzijds openstaan voor nieuwe ontdekkingen, en ondersteunde
het streven dat op inductieve wijze wetenschap bedreven werd. Anderzijds was
men beducht om zonder Openbaring wetenschappelijk bezig te zijn. Wolff was
overtuigd van de harmonie tussen openbaring en rede en bepleitte een redelijk
christendom.56 Vandaar dat de Wolffiaanse filosofie zo aantrekkelijk bleef: men
kon wetenschap bedrijven en toch binnen de veilige kaders blijven. Eén jurylid
had overigens fundamentele kritiek op Van Iperens verhandeling: de Utrechtse
wiskundige Johann Friedrich Hennert. Alhoewel hij zeker waardering kon op
brengen voor Van Iperens betoog, miste hij het gebruik van de wiskunde. Volgens
hem was wetenschapsbeoefening zonder helder en fundamenteel gebruik van de
wiskunde kwakzalverij. Een saillant detail is dat deze Hennert positief stond ten
opzichte van Spinoza.57
God op afstand
Twee verhandelingen verdienen onze bijzondere aandacht, omdat ze een andere
geest ademen. De reeds genoemde Johan Macquet uit Zierikzee schreef een
verhandeling waarin de medische stand werd verdedigd tegen de beschuldiging
van atheïsme. Dat de medici werden gewantrouwd was geen nieuw verschijn
sel. Wanneer men zich toelegde op natuurlijke kennis en het bovennatuurlijke
leek te veronachtzamen was dat reeds uitermate verdacht. Vooral artsen moesten
het ontgelden.58 In zijn uitvoerige verhandeling zette Macquet uiteen dat artsen
de werking van God niet direct, maar indirect waarnemen. En alhoewel het niet
meer God is die vinger van een persoon doet bewegen, wil dat volgens hem nog
niet zeggen dat artsen daarmee atheïsten zijn. Integendeel, zij behoeden de mens
heid voor dweperij en bijgeloof.
Zijn verhandeling werd met instemming gelezen. Men was zelfs zo enthou
siast dat men de verhandeling over 'dit zoo fraay als zeldzaam onderwerp, die
Macquet graag in twee delen wilde toezenden, in zijn geheel wilde plaatsen.59 De
arts Paulus de Wind, die het stuk beoordeelde, was er zeer van gecharmeerd.60 En
zo verscheen Macquets stuk integraal in de Verhandelingen. De recensent van de
102
De rol van religie in de beginjaren van het Zeeuws Genootschap
56 Stoker, De christelijke godsdienst, 49.
57 Krop, Spinoza, 143.
58 R.H. Vermij, Secularisatie en natuurwetenschap in de zeventiende en achttiende eeuw: Bernard
Nieuwentijt. Amsterdam, 1991, 73.
59 ZA, KZGW, inv.nr. 3, notulen 30 mei 1769; notulen 27 juni 1769.
60 Zeeuwse Bibliotheek (ZB), HS 4679 brief van Paulus de Wind aan David Henry Gallandat 12
juni 1769.
