voor goede indrukken.74 Omdat er in de natuur geen sprake is van een 'sprong,
maar alles geleidelijk aan gebeurt, kan deze verandering gekarakteriseerd worden
als een successieve en ongemerkte verbetering van de zielsvermogens.75
Volgens Paris bestaat de echte vrijheid in het vermogen van de wil om de beslui
ten en oordelen, die een 'zuiver en opgehelderd verstand' na 'genoegzaam overleg
heeft opgemaakt' op te volgen.77 Paris geeft aan dat hij deze gedachte heeft ge
vonden bij J.L. von Mosheim, een autoriteit binnen het gematigd verlicht protes
tantisme.78 Maar al zijn gedachten over de vervolmaking en zelfvervolmaking als
bestemming van de mens zijn ideeën die de Berlijnse wijsgeer Mendelssohn had
geventileerd.79 Paris gaf aan dat hij voor zijn filosofische verhandeling geen Bijbel
nodig heeft om te ontdekken wat goed en kwaad is en hoe de mens verbeterd kon
worden. Op het eerste gezicht gaat het hier om een merkwaardig onderwerp voor
een predikant. Maar het is een significant verschijnsel voor een verschuiving die
zich in de tweede helft van de achttiende eeuw voltrekt binnen een gematigd ver
licht christendom om meer nadruk te leggen op ethiek en humaniteit.80
Opnieuw laat deze verhandeling zien dat er ruimte was voor gedachtegoed dat
voorzichtig de weg naar seculariserend denken openzet. Overigens hoeft deze
manier van denken geen belemmering te zijn voor een gelovige levenshouding.
Zo schreef Macquet veel christelijke poëzie en nam Paris de moeite om een Duits
gedicht in het Nederlands te vertalen, waarin zondaren werden opgeroepen om
in Jezus te geloven. Dit past bij het zogenoemde 'Evangelische geloof, waarbij
er geen aandacht was voor dogmatische zaken, maar men in de geest van Jezus
De rol van religie in de beginiaren van het Zeeuws Genootschap
Op deeze wyze en niet anders wordt de Deugd gebooren, die een gewrocht is
van het nauw verband, goede order en overeenstemming van Verstand en Wille,
van hoogere en laagere Zielskrachten, van de Reden en de Zinnen.76
74 Ibidem, 488, 489.
75 Ibidem, 495.
76 Ibidem, 498.
77 Ibidem, 498, 499.
78 Ibidem, 499.
79 R. Munk, 'De roem van dien wijsgeer' 'ook bij onze natie' Moses Mendelssohn als Verlichtings
denker en de vroege receptie van zijn denken in de Republiek. In: Buisman (red.), Verlichting
in Nederland, 102-105.
80 Bosma, Woorden van een gezond verstand, 342, 349-350.
