probeerde te leven. Wel moeten wij bedenken dat het vertalen en uitgeven van
buitenlandse werkjes in deze tijd nogal eens geschiedde om den brode.81
Religie als vlag voor veelsoortige lading
Op nog andere wijze komt religie in de Verhandelingen voor: als een vlag om
allerlei gedachtengoed uit te dragen. Men refereerde dan aan de godsdienst om
vervolgens specifieke overtuigingen voor het voetlicht te brengen. Zo schreef de
arts David Henri Gallandat (1732-1782) een uitvoerige verhandeling over de wijze
waarop men om moest gaan met slaven.82 Maar voor hij dat doet, zoekt hij een
morele fundering voor de slavernij in het Christelijk geloof. Hij maakt zich daar
erg gemakkelijk vanaf. Hij biedt niet meer dan een oppervlakkige verwijzing naar
een curieuze 'disputatio' getiteld Dissertatio politico-theologica de servitute, li-
bertati christians non contraria. Deze disputatio was in 1742 te Leiden gehouden
onder leiding van de hoogleraar Johannis van den Honert door een gewezen slaaf:
Jacobus Elisa Johannes Capitein (1717-1747). Zoals de titel al aangeeft wordt in
de disputatio verdedigd dat de slavernij niet in tegenspraak is met de christelijke
vrijheid. Een dergelijke disputatie gaf overigens in de meeste gevallen de mening
van de hoogleraar weer en niet van de student.83 Op de titelplaat van deze dispu
tatie is zichtbaar hoe Afrikaanse slaven een VOC-schip bevrachten. Een student
had er nog een versje bij gemaakt, waarin hij de daarop verbeeldde slavenarbeid
interpreteerde als Gods genade aan Chams geslacht:
Dat om de linkerhoek legt met beslaage zeil.
Willem Peene
107
Men ziet hen by 't kasteel hun pligt met lust verrigten,
De laading in de boot, daar uit in 't vaartuig ligten,
81 L.G. Korpel, Inleiding. In: L. Korpel (red.), In Nederduitsch gewaad. Nederlandse beschouwin
gen over vertalen 1760-1820. Den Haag, 1993, 6.
82 D.H. Gallandat, Noodige onderrichtingen voor de slaafhandelaaren. In: Verhandelingen van
het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen I, 422-460.
83 S.J. Visser, Samuel Naeranus (1582-1641) en Johannes Naeranus (1608-1679). Twee remonstrantse
theologen op de bres voor godsdienstige verdraagzaamheid. Hilversum, 2011, 139; Peene, Josua
van Iperen, 42-43. Dat disputaties zeker ook het werk van studenten zelf konden zijn, betoogt
M.J.A.M. Ahsmann voor disputaties in de rechtenfaculteit, Collegia en colleges: juridisch on
derwijs aan de Leidse Universiteit 1575-1630 in het bijzonder het disputeren. Groningen, 1990.
