Het achttiende-eeuwse jeugdboek als
instrument van Zeeuwse
genootschappelijkheid: kennisverspreider,
stimulator en toegangspoort
Feike Dietz
Inleiding
In de afgelopen decennia hebben Wijnand Mijnhardt, Dorothée Sturkenboom
en Margaret Jacob waardevol onderzoek verricht naar de wijze waarop in het
achttiende-eeuwse Zeeland vorm werd gegeven aan de ambitie om empiri
sche en natuurkundige kennis ruim te verspreiden en via het geloof te legitime
ren. We weten dat dat verlichte programma in Zeeland in belangrijke mate vorm
kreeg binnen een opvallend bloeiende genootschapscultuur die nieuwe sociale
groepen betrok in het proces van kennisdisseminatie.1 Waar in het onderzoek re
centelijk de focus lag op de activiteiten van vrouwen in die genootschapscultuur,2
richt ik mij hier op de jeugd als focusgroep, en in het bijzonder op het jeugdboek
als vehikel van kennisverspreiding. Terwijl uit onderzoek naar de vroeg-negen-
tiende-eeuwse klantenboeken van de Middelburgse boekhandelaar Salomon van
Benthem is gebleken dat Zeeuwse volwassenen over het algemeen weinig ver
lichte boeken kochten en hun kennis dus vermoedelijk eerder verwierven via ge-
137
1 D. Sturkenboom en M. Jacob, A Women's Scientific Society in the West: The Late Eighteenth-
Century Assimiliation of Science. In: Isis. Current bibliography of the history of science and its
cultural influences, nr. 94-2, 2004, 216-252; D. Sturkenboom, De elektrieke kus. Over vrouwen,
fysica en vriendschap in de 18de en 19de eeuw. Het verhaal van het Natuurkundig Genootschap
der Dames in Middelburg. Antwerpen en Amsterdam, 2004; W.W. Mijnhardt, Ter bevordering
van 'Deugd en Waerheijt': het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen van 1769 tot 1801.
In: Zeeland. Tijdschrift van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, nr. 3-2,
1994, 45-52.
2 Sturkenboom en Jacob, A Women's Scientific Society; Sturkenboom, De elektrieke kus.
