Dat uitgerekend hier op het Zeeuwse land betrekkelijk snel na verschijning in
Engeland een Nederlandse vertaling op de markt komt, is wellicht mede het re
sultaat van de nauwe contacten tussen Zeeland en Engeland: er werd vanuit het
rijke Zeeuwse zeevaartgebied volop op Engeland gevaren; Newbery's Londense
uitgeverij was in zo'n twee dagen te bereiken.32 De Engels-Nederlandse banden
werkten door in de genootschapskringen. We zagen eerder al dat Tjeenk, de ini
tiator van het Zeeuws Genootschap, predikant was binnen de Engelse kerk. Isaac
Hurgronje - evenals Tjeenk aanvankelijk lid van de Vlissingse leessociëteit en
vervolgens tot aan zijn dood van het Zeeuws Genootschap - maakte aan het ein
de van de jaren zestig nog een handelsreisje naar Londen, onder meer samen met
Paulus Ribaut, wiens zoon in Londen woonde en die vermoedelijk een Engelse
moeder had.33 Nettis zelf correspondeerde al geruime tijd met de Royal Society
in Londen over zijn natuurkundige observaties,34 terwijl zijn verhandeling over
de waarneming van sneeuwfiguren in Engelse vertaling werd opgenomen in de
Philosophical Transactions (1757) van de Royal Society.35 De contacten van Nettis
stonden in een traditie: Nettis trad met zijn meteorologische observaties in de
voetsporen van Leonardus Stocke, die vanaf de jaren dertig in Middelburg bijeen
komsten organiseerde met geïnteresseerden in de nieuwe natuurwetenschap, en
die daarover al contact onderhield met de Royal Society.36 De wetenschappelijke
instrumenten die door mensen als Stocke en Nettis werden gebruikt, werden dik
wijls uit Engeland geïmporteerd.37 Werden dit soort transporten ook benut om
boeken en zelfs koperplaten uit te wisselen?
146
Het achttiende-eeuwse jeugdboek als instrument
32 Brusse, Economie, 82.
33 Zie het overgeleverde reisverslag, onlangs bezorgd en ingeleid door I. Storm van Leeuwen-van
der Horst: I. Storm van Leeuwen-van der Horst, Reislustige Zeeuwen. De reis van Isaac en Paul
Hurgonje, Paulus Ribaut en Johan Steengracht naar Londen in 1769. Hilversum, 2017. Zie over
Ribaut met name 25-30.
34 H. Zuidervaart, An eighteenth-century medical-meteorological society in the Netherlands: an
investigation of early organization, instrumentation and quantification. Part 1. In: The British
Journal for the History of Science nr. 38-4, 2005, 379-410, met name 388, noot 34.
35 F.S. Knipscheer, Samuel van Emdre, In: P.C. Molhuysen en P.J. Blok, Nieuw Nederlandsch
biografisch woordenboek ii. Leiden, 1912, 984. Zie: Philosophical Transactions of the Royal
Society of London: Giving Some Accounts of the Present Undertakings, Studies, and Labours, of
the Ingenious, in Many Considerable Parts of the World, vol. 49, 1757, 644-648. Nettis' tekst An
account of a method of observing the wonderful configuration of the smallest shining particals
of snow is oorspronkelijk opgesteld in het Latijn: Dissertatiophysica et medica inauguralis de
congelatione, figuris nivium admirandis. Leiden, 1742.
36 Zuidervaart, An eighteenth-century medical-meteorlogical society, 388.
37 Huib Zuidervaart, Astronomische waarnemingen en wetenschappelijke contacten van Jan de
Munck (1687-1768), stadsarchitect van Middelburg. In: Archief. 1987, 103-170, met name 133-134.
