Het is helaas niet te achterhalen hoe Newbery's product de Zeeuwse landen be
reikte en waarom ervoor gekozen werd uitgerekend dit boekje naar het Neder
lands te vertalen, maar het is niet moeilijk de aantrekkelijkheid ervan voor de
Zeeuwse markt te zien. Het motief van de telescoop deed het hier sowieso goed:
men profileerde zich graag als de plek waar de telescoop uitgevonden werd. Maar
bovenal verbeeldde het boekje een genootschappelijkheid die hier bestond en in
die jaren verder uitgebouwd werd. De enige herdruk van de Philosophie der tol
len en ballen verscheen nota bene ook in Middelburg, in de jaren tachtig toen
met de komst van natuurkundige genootschappen voor heren en dames die brede
genootschappelijkheid alleen maar verder doordrong in de vezels van de samen-
leving.38 Mogelijk zagen Nettis en zijn collega's in Philosophie der tollen en ballen
een manier om de genootschappelijke idealen verder aan te wakkeren.
De genootschappelijke setting van de Philosophie der tollen en ballen is uniek,
maar het inhoudelijke programma heeft raakvlakken met dat van andere jeugd
boeken die in de jaren erna in de Zeeuwse kringen ontstonden. Een belangrijke
inhoudelijke basis van De Philosophie der tollen en ballen vormt het idee dat ken
nis over de natuur ontstaat door de waarneming van de dagelijkse wereld om ons
heen. Tijdens de eerste les over stof en beweging vertrekt Tom direct vanuit de
waarneming van de spelcontext waarin de jongelingen samen waren gekomen:
een tol, een bal, een appel, een kaatsbal, een hoepel.39 Ik citeer de opening om
deze aanpak te illustreren:
Feike Dietz
147
I. LES van de STOFFE en BEWEEGINGE.
Door Stoffe, myne waarde Vrienden, verstaan wy de Zelfstandigheid van alle
dingen, of dat geen, waar uit alle Lighaamen zyn t'zamen gesteld, in welke ge
daante of op wat wyze zy zig ook aan onze Zintuigen vertoonen mogen: want
deze Tol, Thomas Wilsons Ivoore Bal, de Heuvel voor ons, die Oranje Appel op
de Tafel, en alle dingen, die gy ziet, zyn van Stoffe, verscheidenlyk gevormd,
gemaakt.
Betreffende de Beweeginge, mag ik myzelfven en u de moeite spaaren van de
zelve te verklaaren, want ieder Jongen, die zyn Tol met de zweep kan omdryven,
weet zo wel als zyn Meester, wat beweeginge zy.
38 Newbery, Philosophie der tollen en ballen.
39 Newbery, Philosophie der tollen en ballen, 7-8. Vergelijk James A. Secord, Newton in the
Nursery: Tom Telescope and the Philosophy of Tops and Balls, Eighteenth-Century Dissenting
Families. In: Historical Journal, nr. 43, 2000, 453-473.
