en Klinkenberg kort na de publicatie van hun fysicotheologisch gekleurde jeugd
boeken als lid binnen werden gehaald bij het Zeeuws Genootschap.62 Samuel van
Emdre had al enkele jeugdboeken op zijn naam staan toen hij in 1793 lid werd, en
publiceerde in de jaren erna nog Het Godsdienstig huisgezin (1793) en het zojuist
besproken Huisboekje (1798), waarin de focus nog meer lag op de fysicotheologie
en de waarneming van de natuurlijke werkelijkheid dan in zijn eerdere religieuze
catecheseboeken.63 Het lijkt erop dat het Genootschap bewust auteurs van fy-
sicotheologische jeugdboeken aantrok en motiveerde - waaruit weer blijkt hoe
bewust het inzette op jeugdeducatie.
Mijn hypothese dat jeugdboeken bovendien de ontwikkeling van jeugdgenoot-
schappelijkheid in Zeeland stimuleerden, wordt ingegeven door het voorbeeld
van het Middelburgse magistraatzoontje Pieter Pous. Pieter kwam uit een familie
die geheel was verknoopt met de genootschapscultuur in Zeeland en doordron
gen moet zijn geweest van het idee dat de in genootschapsvorm verworven ken
nis doorgegeven moest worden naar de volgende generatie. Pieters moeder, Anna
Maria Mathias Pous Steengracht, zelf ook weer een nicht van Van de Perre, was
nota bene één van de drie eerste directrices van het Damesgenootschap. Pieters
vader was directeur van het Zeeuws Genootschap, en had daarnaast nog een zus
en een moeder die lid waren van het Damesgenootschap.64
Zelf was Pieter als jonge jongen aangesloten bij een kindergenootschapje: 'Fa-
bricando Fabri Fimus, vrij te vertalen als 'al doende leert men. In zijn dagboek -
dat hij bijhield vanaf 1790, twaalf jaar oud - vertelt hij met enthousiasme over de
wekelijkse zaterdagavonden met boeken en chocolade.65 De gelijkenis met Tom
Feike Dietz
157
62 Zie over Van Nuys Klinkenberg: Jan Pieter de Bie, Johannes Lindeboom en G.P. van Itterzon,
Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5. 's-Graven-
hage, 1943, 16: 'Den 7en Oct. 1783 benoemde het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen
hem tot lid.' Over Martinet: Ahaseuerus Berg, Levensberichten van J.F. Martinet. Amsterdam,
1796, 29: 'In het jaar 1780 koos hem het Zeeuwsch Genootschap der wetenschappen, te Vlis-
singen tot zijn Medelid'.
63 Molhuysen en Blok, Samuel van Emdre. Over Van Emdres productie van religieuze boeken
voor de jeugd: Feike Dietz, Met fictieve peers op zoek naar de waarheid. Fictie als didactisch
instrument in Verlicht-religieuze catechismussen van Samuel van Emdre (1781-1798). In: Bij
dragen en Mededelingen Betreffende de Geschiedenis der Nederlanden, nr. 131-3, 2016, 3-25.
64 Sturkenboom en Jacob, A Women's Scientific Society, 237; Sturkenboom, De elektrieke kus, 152.
Pieters latere dochter Johanna Maria zou zelf ook weer lid worden.
65 Vergelijk Arianne Baggerman, Otto van Eck en de anderen. Sporen van jonge lezers in schrifte
lijke bronnen. In: Berry Dongelmans, Netty van Rotterdam, Jeroen Salman en Janneke van der
Veer, Tot volle waschdom. Bijdragen aan de geschiedenis van de kinder- en jeugdliteratuur. Den
Haag 2000, 211-224.
