Telescope's jeugdgenootschap in De Philosophie der tollen en ballen dringt zich
op. Had dit boek, dat inmiddels al geruime tijd in Zeeuwse kringen circuleerde en
nog niet zo lang geleden was herdrukt, wellicht model gestaan voor de werkwijze
van 'Fabricando Fabri Fimus'? Zo kon dankzij een rijke - en vanuit Engeland ge
voede - jeugdboekentraditie een vorm van jeugdgenootschappelijkheid tot bloei
komen die geheel paste bij de ambitie van de Zeeuwse genootschapscultuur om
natuurkennis breed te verspreiden. We kunnen niet uit Pieters dagboek opmaken
welke boeken precies werden behandeld tijdens de zaterdagavond-partijen, maar
het ligt voor de hand dat werd geput uit de boeken die in en rondom het Zeeuws
Genootschap van zijn vader ontstaan waren en tot doel hadden de jeugd in het
fysicotheologische programma te betrekken.
Voor Pieter stonden de genootschapsactiviteiten aan de basis van een rijk ge
letterd leven. Toen Pieter iets ouder werd, begon hij zelf fragmenten uit interes
sante boeken in zijn dagboek over te schrijven. Nog wat ouder - inmiddels werk
zaam in onder meer het 'Committé tot de zaaken van den Oost-Indischen Handel'
in Zeeland en de Zeeuwse archieven van de voormalige WIC en VOC - liet hij
zijn schrijfkwaliteiten aan een groter publiek zien. Hij publiceerde onder meer
een Landbouwkundig Schoolboek (1810), te gebruiken op de door hem gestichte
landbouwschool voor arme weeskinderen. Ook verwierf hij als president van de
Middelburgse vierschaar bekendheid met zijn in dichtvorm opgestelde toespra
ken tot verdachten. Als zeventigjarige bezocht hij nog boekhandelaar Van Ben-
them in Middelburg om jeugdboeken te kopen, wellicht voor zijn kleinkinderen.66
Een levensloop als die van Pieter Pous nodigt ons uit om de fysicotheologische
jeugdboeken die in de vorige paragrafen werden besproken niet zozeer te zien als
passieve overdragers van kennis, maar als instrumenten die nieuwe generaties
vormden om zelf actief kennis te ontwikkelen en verder te verspreiden. Ze tonen
ons op die manier een glimp van een jeugdcultuur waarin niet alleen kennis en
boeken werden geconsumeerd, maar ook geproduceerd.67 De Zeeuwse jeugdboe
ken die in dit artikel de revue hebben gepasseerd zetten tot zo'n actieve houding
aan: ze nodigen jonge lezers immers uit niet achterover te leunen, maar om zelf
158
Het achttiende-eeuwse jeugdboek als instrument
66 Baggerman, Otto van Eck, 219-220; L. Hageman, Pieter Pous. In: Encyclopedie van Zeeland,
Planbureau en bibliotheek van Zeeland. Geraadpleegd op 07-12-18 via https://encyclopedie-
vanzeeland.nl/Pieter_Pous; F. Nagtglas, Levensberichten van Zeeuwen. Zijnde een vervolg op P
de la Ruë, Geletterd, staatkundig en heldhaftig Zeeland. Voor het Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen uitgegeven door F. Nagtglas. Middelburg, 1890-1893, 325.
67 Veelzeggend zijn in dat opzicht de Lofzangen in prosa, voor kinderen: zij werden vertaald uit
het Engels door een vijftienjarige Middelburger.
