Jeremias volhardt echter in zijn standpunt, er zijn nog mensen die zijn optre
den weten te waarderen, zoals zijn kapper. Die heeft niet veel verstand, maar is
van de rechte leer en verdoemt eenieder die niet leeft volgens de leerregels van
de Dordtse Synode.13 Hij weet tenminste hoe het hoort. Johannes beseft dat zijn
wijze raad om deze kwesties met rust te laten, niet wordt opgevolgd. Hij doet een
beroep op Jacobus om wel verstandig te zijn. Deze is het met Johannes eens dat
de preekstoel veel te waardig is om daarop deze kwesties aan te snijden en ook hij
doet een beroep op Jeremias om dit in te zien, maar die zal blijven strijden tegen
het voltespel en het paaps toneel, zelfs als de kerk leegloopt.
Commentaar eerste bedrijf
De locatie van de opvoering, zo blijkt uit de aankondiging, is Hulst. Het blijkt te
vens de locatie van het toneelspel zelf te zijn. Op folio drie lezen we wat boosheid
heerscht niet al in deze vlaamsche wallen, maar het onweerlegbare bewijs wordt
geleverd door de opgevoerde personages. De drie schriftgeleerden zijn allen pre
dikant en in Hulst kende men in die tijd drie predikanten: Johannes Arnoldus
Heeser, Jacobus Cremer en Johannes Wilhelmus Paris.
Van Heeser bleek hierboven al dat hij de eigenaar was van Het Prinsenhuis,
de plek waar het toneelstuk zou worden opgevoerd. Er zijn aanwijzingen in de
tekst waaruit blijkt dat hij de figuur van Jeremias is. Deze denkt op een gegeven
moment terug aan de plek waar hij ooit woonde: Gelukkig dorp aan Zee, gelukkig
Duin en Strand (f. 3) en wat zat ik daar gerust aan Nereus plas de Noordzee, f.
5). Johannes Arnoldus Heeser is als kandidaat bevestigd te Wijk aan Zee in 1752 en
vandaar te Hulst in 1769.14 Jeremias staat dus voor de predikant Johannes Arnol
dus Heeser. Jeremias is getrouwd met Proserpina (de helgodin; gemalin van Pluto;
figuurlijk: eene booze vrouw). Ze komt naar voren als een echte roddeltante. De
vrouw van Heeser was Elizabeth Verheur. Er is geen informatie gevonden over
Heeser en zijn vrouw, die strookt met de lasterlijke feiten in het toneelspel. De
schriftgeleerde Johannes komt overeen met predikant Johannes Wilhelmus Paris
uit Hulst. Vanaf juli 1738 is hij daar werkzaam, vandaar zijn verzuchting in het spel
'k heb ses en dertig Jaar gods woord hier reeds verkondigd (f. 9). Het is dan dus 1774,
niet het jaar van de opvoering, maar wellicht van het schrijven van het toneelstuk.
Verder zijn er nog zijn twee zonen Casparis Plijtrok en Willem Scriba. Paris had
272
Satire tussen 'deze Vlaamsche wallen'
13 De Dordtse Synode werd gehouden van 1618-1619.
14 W.M.C. Regt, Naamlijst der Predikanten van Zeeland, 1565-1938 (www.zeeuwengezocht.nl),
387-388.
