ving, dat moet worden aangeleerd, individueel, of beter nog in groepsverband met
gelijkgestemden en onder leiding van een geïnspireerde voorganger. Dat bleek
tezelfdertijd uit de oprichting van de allereerste kunstacademie, de Accademia
delle Arti del Disegno (Academie voor de tekenkunsten) te Florence in 1563 door
Cosimo I de' Medici (1519-1574), op initiatief van de schilder en architect Giorgio
Vasari (1511-1574), met als doel methodisch de scheppende adem van de kunsten
in stand te houden. Ordelijk inzicht in de wetenschap groeit onder de tucht van
een dubbele discipline. De eerste is de discipline die de geletterde, de geleerde
en de kunstenaar zichzelf moet opleggen bij zijn denken en doen. 'Alleen wie de
meetkunde beheerst, mag hier binnengaan, liet Plato ruim 2400 jaar geleden al op
het fronton van de allereerste, door hem opgerichte Academie beitelen. Meten,
dat is weten. Maar ook de theologie verwoordde haar eigen opdracht ooit preg
nant als fides quaerens intellectum, geloof zoekt inzicht, en het vermogen om het
weten in weloverwogen begripscategorieën te vatten.
De andere discipline is de onderwerping van het weten aan de tucht van de
verificatie door derden en het debat met de criticus of de tegenstander. Weten
schap doe je in laatste instantie niet alleen, maar in een gemeenschap die de gel
digheid en de waarde ervan erkent en publiek waarmerkt. Dat is het veld van
de communicatie, en bij die communicatie begint het tweede deel van de trits
wetenschap-genootschap-samenleving die de bestaansreden van elke academie
vormt. Academies zijn die instellingen waarin de communicatie die voor de we
tenschapsontwikkeling in onze samenleving noodzakelijk is, door kenners, spe
cialisten of geleerden wordt gerealiseerd, geïnstitutionaliseerd en gecontroleerd;
genootschappen doen dat vaak op ietwat informelere manier en onder een breder
publiek van geïnteresseerden, maar het beginsel is hetzelfde. Daarmee hebben
we de drie kernfuncties van academies en genootschappen beschreven. Idealiter
kunnen die worden samengevat onder de termen van beoefening van wetenschap
of kunsten, advisering van samenleving en overheid vanuit een erkend hoogwaar
dig specialisme of kennisveld, en controle op de kwaliteit van de beoefening en
overdracht van kunst en wetenschap in de samenleving. Academies mogen vaak
vanuit particulier initiatief of private belangstelling worden opgericht, als ze een
maal werkzaam zijn, nemen ze stukje bij beetje zulke publieke functies over en
worden ze publieke of semipublieke instellingen met breed erkende taken en am
bities, en overeenkomstig prestige.
28
Genootschappen en academies: een lange geschiedenis
