te ontzenuwing van Dresselhuis' argumenten: Bridorpe-Hoogenboomsweg (ver
dwenen), Wolphaartsdijk-Torenweide/Papenhoek (verdwenen) en de door Smal-
legange al met druïdische offerplechtigheden in verband gebrachte Duivelsberg
(nog rudimentair aanwezig) 'in Eliwerve, Kapelle (resp. 29, 73, 105-106, 107-108).35
In het 'Besluit' van zijn publicatie uit 1897 volgt onder '12. De bergen zijn geen
paalwoningen geweest, geen rechtbanken, geen begraafplaatsen, geen offerber-
gen' het eindoordeel van De Man over Dresselhuis' theorie, die hij hier wel hoffe
lijk 'eene fijn uitgedachte en met veel kennis uitgewerkte poëzie' noemt, maar die
enkele regels later definitief tot zinken wordt gebracht (127-128):
Nieuwe benadering
De romantische, speculatieve benaderingswijze van het fenomeen vliedberg had
plaatsgemaakt voor één, die in de eerste plaats steunde op de verzameling van
data. J.C. de Man bracht voor zijn baanbrekende vliedberginventarisaties zoveel
mogelijk feiten en (ook persoonlijke) waarnemingen bijeen, waarbij zijn spaar-
Jan J.B. Kuipers
335
Al wat men van kolen en asch heeft gefabeld, van steenen vloeren, van een af
helling naar het zuiden en van eene Eliwerve is, naar ik meen, louter phantasie.
De wervel met een spoor van verbranding uit den Luyksberg beduidt niets en
evenmin de steen, die thans voor de deur in de kerk van Serooskerke in Walche
ren ligt. Die steen is misschien, maar niet met zekerheid, uit den Luyksberg
afkomstig; doch al ware dit onbetwistbaar, dan kon men het zoo verklaren dat
men in lateren tijd dien steen op den berg heeft gebracht om droog te staan,
zooals men er te Kleverskerke een groote keisteen voor gebezigd heeft en te
Gapinge vele stukken van molensteenen. Ik kan mij dus met die zoo dichter
lijke opheldering niet vereenigen. - De steen uit den Luyksberg heeft dan ook
niets bijzonders; het kuiltje, om bloed op te vangen, bestaat in de verbeelding;
kortom de steen is vermoedelijk geweest het deksel van eene steenen doodkist
of een drempelsteen van een afgebroken kasteel. - Aan een georganiseerden
lichtdienst op onze schorren geloof ik niet.
35 De oude naam van deze berg Hillewerve (Dekker, Zuid-Beveland, 494 noot 75) bleef bewaard
in die van de in 1840 afgebroken hoeve Eliwerve uit de eerste helft van de achttiende eeuw,
waarvan sporen zijn aangetroffen in het noordwesten van de twaalfde-eeuwse ('Duivels') berg
(R.M. van, Heeringen, Archeologisch onderzoek van de Duivelsberg te Kapelle, Zuid-Beve
land. In: Historisch jaarboek voor Zuid- en Noord-Beveland, nr. 12, 1986, 117-125. R.M. van
Heeringen, e.a., Monumenten van aarde. Beeldcatalogus van de Zeeuwse bergjes. Amersfoort/
Koudekerke, 2007).
