Liberalisten en hygiënisten
Fokker, De Man en de reanimatie van het Zeeuws Genootschap (1850-1900)
algemeen - daar ging het de Zeeuwen om, en in die volgorde. Zoals de secretaris
in het gedenkboek uit 1919 schreef was dit oorspronkelijke doel zoo omvat
tend, dat het Genootschap alleen daarom op alle punten van onze aarde in het
leven had kunnen zijn geroepen.'15
Het voornaamste instrument om deze doelen te verwezenlijken waren de prijs
vragen. Deze lieten inderdaad de mix van verhevenheid en praktische zin zien die
uit artikel 1 sprak. De vragen varieerden van een roep om verbeterde brandblus
sers tot de aard van ware christelijke verdraagzaamheid, en iedere geleerde die
zich aangesproken voelde om hetzij de brandveiligheid of de godsvruchtigheid
te bevorderen, was tot beantwoording uitgenodigd. Behalve de combinatie van
nut en religie viel de afwisseling op van vragen met een (geografisch) onbepaald
karakter enerzijds (wederom de brandblussers), en die zich specifiek op Zeeland
richtten anderzijds ('wat zijn de hoogste vloeden die Zeeland ooit hebben getrof
fen?').16
In de doelstelling van het Genootschap zoals geformuleerd in artikel 1 van de
Wet van 1869 zijn het verhevene, het praktische en het universele geëlimineerd.
Zowel God als het nut verdween uit Middelburg. Wat overbleef was Zeeland:
'Het Genootschap stelt zich ten doel, kennis en wetenschap ingezonderdheid in
Zeeland te bevorderen en te verbreiden.'
Om dit doel te bereiken waren prijsvragen niet langer het geëigende middel.
Deze paternalistische vorm van wetenschapsbeleid - de directeuren die de prijs
vraag uitschreven bepaalden waar de geleerde indieners over nadachten - was
uitgewerkt. Het lukte niet meer om ze op afroep aan het werk te krijgen, en in
1860 schafte het Genootschap de prijsvragen af. Een poging om met een meer
vrijblijvende variant respons uit te lokken - een gouden medaille en 150 gulden
voor een anoniem ingestuurd werk op 'eenig gebied der natuurkundige en histo
rische wetenschappen' - werd binnen enkele jaren wegens gebrek aan weerklank
weer gestaakt.17
Beter bij de nieuwe tijd paste het Archief, het orgaan - gestart in 1856 - waar
in de geleerde een (Zeeuws) onderwerp naar eigen keuze inbracht, en dat tot
372
15 [Heeringa], Verslag, 13.
16 Over de prijsvragen: G.G. Trimpe Burger-Mekking, Prijsvragen en conceptprijsvragen van
het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen uitgeschreven in het tijdvak 1769-1860. In:
Archief: mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, nr. 146,
2002, 69-254.
17 Verslag van het verhandelde in de algemeene vergadering van het Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen 1860 en 1865, ZA, Archief KZGW, inv.nr. 83.
