den lag, en: men was 'in 't net van 't bygeloof verward.24 'Triomf! Men biedt den
Vorst de kroon/ ofschoon het Rome moog mishaagen.'25 Voor de rooms-katholie-
ke religie is dus geen officiële plaats toebedacht, maar van concrete bestrijding is
geen sprake. Het gedicht ademt eerder een sfeer van gematigdheid, die een aantal
jaren later nog duidelijker aan het licht zou komen. Er barstte op Walcheren een
ware rel uit over de bouw van een rooms-katholieke kerk te Vlissingen, waar
bij ook leden van het Genootschap betrokken waren. De meeste vooraanstaande
Genootschapsleden stonden een tolerante houding voor, maar de secretaris van
het Genootschap, Justus Tjeenk, verzette zich met hand en tand tegen de bouw
van deze kerk. Hij kwam hierdoor geheel geïsoleerd te staan en werd uiteindelijk
zelfs doodgezwegen.26 De uiteindelijke betekenis van de Opstand wordt in het ge
dicht geduid in het feit dat 'Godsdienst, Vryheid en Deugd de handen te saamen
strenglen.27 Deze drieslag verraadt opnieuw een gematigde opvatting van religie,
met invloeden van de Verlichting. Dat maakt nieuwsgierig naar de wijze waarop
religie zich kan manifesteren in het Genootschap.
Religie in de Verhandelingen
Hoe religiositeit functioneerde bij Genootschapsleden kunnen wij vooral terug
vinden in de Verhandelingen.28 Door middel van de periodiek probeerde men
immers gestalte te geven aan de doelstelling van het Genootschap. Interessant
zou zijn om ook na te gaan welke verhandelingen niet werden gepubliceerd. Af
wijzing kan te maken hebben met het feit dat men een ingediend stuk onder de
maat vond, maar kan evenzeer een levensbeschouwelijke achtergrond hebben.
Helaas kennen we de inhoud van dergelijke artikelen niet omdat ze werden ge
retourneerd. Ook wordt in notulen en rapporten dikwijls niet uitvoerig ingegaan
waarom een artikel niet werd geplaatst. Wij zouden dan moeten onderzoeken of
de indieners elders hun gedachten hebben geventileerd. In het kader van dit ver
kennende artikel laten we dit achterwege.
Het prijzen van God wordt in de Verhandelingen op vijf manieren operationeel.
Allereerst speelt religie een belangrijke rol in apologetische stukken. Apologetiek
92
De rol van religie in de beginiaren van het Zeeuws Genootschap
24 Verhandelingen III, LXXIV.
25 Verhandelingen III, LXXX.
26 Mijnhardt, Wetenschapsbevordering onder het ancien regime, 28.
27 Verhandelingen III, LXXXIV.
28 Voor een algemeen overzicht van de onderwerpen in de Verhandelingen, zie W.W. Mijnhardt,
Tot Heil van 't Menschdom.
