Huib J. Zuidervaart
kunde van doen hadden. Blijkens de intekenlijst vond het boek op Walcheren
gretig aftrek. Van de 52 intekenaren kwam bijna de helft uit Middelburg. Onder
hen bevonden zich drie van onze 'sterrenkundige liefhebbers, namelijk Pieter
Tevel, Adriaan de Warem81 en Servaas Bomme, maar ook regenten als Dani
el Radermacher (toen president van de beide fysica's), Jacob Hendrik Schorer
(1760-1822) (die Radermacher als zodanig in 1803 zou opvolgen) en Nicolaas
Cornelis Lambrechtsen van Ritthem (1752-1823) (voorzitter van het Zeeuwsch
Genootschap). Maar ook later in zijn lange carrière als Lector bij de beide fysi
ca's - De Kanter zou die functie bekleden tot aan zijn overlijden in 1841 - zou
hij de sterrenkunde nog vaak in de Middelburgse Courant en in losse efemere
pamfletjes uit de doeken doen.82 Volgens zijn biograaf en tijdgenoot Samuel de
Wind (1793-1859) was het dan ook dankzij De Kanter dat 'de natuurkunde [HJZ:
lees: natuur- en sterrenkunde] sedert jaren in deze stad, meer misschien dan op
andere plaatsen van gelijke bevolking, door zeer velen, hetzij wetenschappelijk,
hetzij als liefhebberij-studie, is beoefend'.83
Professionalisering en mathematisering van de negentiende-eeuwse weten
schap
v. Bourjé
Een van de intekenaren die sterk door De Kanters boek en lessen werd gestimu
leerd, was de kunstschilder Johan Pieter Bourjé (1774-1834). Ook zijn levensloop
vormt een mooi voorbeeld van de manier waarop een door een liefhebber opge-
147
81 De koper- en blikslager Adriaan de Warem (1749-1815) wordt met nadruk 'een groot liefhebber'
van de sterrenkunde genoemd. In 1796 wordt als zijn adres vermeld: Vlissingsestraat 25 en in
1798: H 141 Herenstraat 8. Na zijn overlijden - 'als gevolg van opstopping van water en daar
bij komende ziekte' - plaatste De Warems weduwe, Johanna Cornelia Catsman, een uitvoerig
bericht over zijn 'braaf en buitengewoon werkzaam leven' in de Middelburgsche Courant van
9 december 1815. Van zijn hand is een 'zeer kunstige en eigenaardige equinoxiale [staande]
zonnewijzer' bewaard gebleven, die nu in het depot van het Zeeuws Museum uit elkaar ligt
(inv. nr. G-2864). Dit instrument met opschrift 'Het uur loopt ras, zoo ras verloopt ons leven'
dateert uit 1799 en is gemaakt voor - en vermoedelijk ook naar het ontwerp van - Johan de
Kanter Philzn (1762-1841). In de catalogus van De Kanters instrumentenkabinet (1842) is de
zonnewijzer beschreven onder nr. 125, maar toen buiten de veiling gehouden. In 1895 is het
instrument via de toenmalige voorzitter J.C. de Man aan het Zeeuwsch Genootschap geschon
ken. Zie: [De Kanter], Catalogus (1842) en Archief KZGW 1990, XIX.
82 Vgl. De Kanter, Meetkundige schets (1826) en idem, Maan-Eclips (1830). De Kanters Lectoraat
bij de Illustre School was overigens met de opheffing van die School in 1815 tot een einde geko
men.
83 De Wind, Johan de Kanter (1850), 209.
