Het overlijden van een ambachtsheer of -vrouwe was niet het enige moment
waarop een ambachtsheerlijkheid van bezitter kon wisselen. Wanneer de graaf
daarmee instemde, konden ambachtsheren hun ambacht ook verkopen of weg
schenken. Onder andere kon de wens van een grondeigenaar om het ambachts
heerlijk gezag over zijn eigen grondbezit in handen te krijgen een reden zijn om
een ambacht te kopen of te proberen het anderszins te verwerven. Zo kocht de
abdij van Middelburg in 1323 en 1324 van de ambachtsheren ter plaatse de am
bachtsheerlijkheid over twee uithoven van de abdij, de Noordtiende en de Zuid-
tiende in de buurt van Westkapelle.32 Elders in Zeeland beleende de graaf in 1327
Willem Bettenzoon, bezitter van 38 a 40 gemeten land in Zuidkerke op Schou
wen, met het ambacht van juist die 38 a 40 gemeten.33 Die gemeten maakten tot
dan toe deel uit van het ambacht van de graaf zelf, dat afkomstig was van Renger
Simonszoon, Willem Bettenzoons oom. Of nog een voorbeeld: in 1337 schonk de
graaf aan Katharina van Westkerke een gemet ambacht binnen het dorp Scher-
penisse 'dat gheleghen is up die hofsteden in Scarpenisse die hoir rechte erfnisse
sien.34
Toch nam het kopen van ambacht pas echt een grote vlucht in de vijftiende
eeuw, toen aanzienlijke heren de kleine ambachtsheren op grote schaal uitkoch
ten, zodat langs die weg de ambachtsversnippering een heel eind werd terugge-
draaid.35 In de door ons bestudeerde periode nam echter het aantal ambachten
nog steeds toe. Hoelang dit proces zich na 1343 heeft voortgezet, valt helaas niet
na te gaan, omdat de rentmeestersrekeningen over de jaren 1345-1428 in mei 1940
verloren zijn gegaan tijdens de grote stadsbrand ten gevolge van de artilleriebe
schieting van Middelburg. Zeker is in ieder geval dat in 1429 het aantal ambach
ten op Walcheren volgens de bederekening van dat jaar bijna de helft minder was
dan 86 jaar eerder, namelijk 197 tegenover 381 ambachten in 1343. Het proces van
versnippering was voordien dus al tot staan gebracht en gekeerd.36
Tenslotte: een ambacht kon ook aan de graaf vervallen door confiscatie. Dat
gebeurde op zeer grote schaal in de nadagen van het conflict tussen de graven van
Vlaanderen en die van Holland en Zeeland over de leenhoogheid van de Vlaamse
Peter A. Henderikx
21
32 Burgers, Registers, nrs. ZE 196, ZE 251, ZE 314.
33 Burgers, Registers, nrs. ZE 458, ZE 472.
34 Burgers, Registers, nr. ZE 656.
35 Dekker, Zuid-Beveland, 475-485; Van Steensel, Edelen, 116-127.
36 De Keijzer, RekeningBewesterschelde 1429/1430, 7-22.
