Op bedevaart
Waarom ging men op bedevaart? Daarvoor waren - en zijn - verschillende rede
nen: om een hogere waarheid te vinden, over God of het leven na te denken; om
het 'Heilige' te ervaren; om een gunst (bijvoorbeeld genezing) te gaan vragen; om
respect te betuigen; om inspiratie op te doen; om tot bezinning te komen of zelfs
boete te doen voor misstappen; om een poosje afstand te nemen van een hectisch
dagelijks bestaan; om de 'ervaring', 'om er geweest te zijn'; of om andere mensen
te ontmoeten. In de middeleeuwen legden rechtbanken in de Nederlanden soms
als boete of als voorwaarde bij een rechtsbehandeling een bedevaart op, zoals in
1485 toen de schepenbank een burger in Bergen op Zoom de verplichting oplegde
om een pelgrimstocht te doen naar Sint Jacob, in het Spaanse Compostella en
vandaar over zee ook Onze Lieve Vrouw te Finisterre in Bretagne te bezoeken.2
Sint Jacob
Na Rome en Jeruzalem was Santiago de Compostella in het Noord-Spaanse Ga-
licië het meest bezochte pelgrimsoord in de middeleeuwen. De legende zegt dat
Jacobus de Meerdere, een van de twaalf apostelen, de zoon van een visser, in het
jaar 44 werd onthoofd op last van Herodus Agrippa I. Zijn gebeente zou later naar
Spanje zijn overgebracht en wordt daar sinds de 9e eeuw vereerd. Zijn naamdag
is 25 juli. De grotere steden in de Nederlanden hadden kerken, kapellen of gast
huizen die Sint Jacob de Meerdere als patroon vereerden, zoals Antwerpen, Brug
ge, Doornik, Gent, 's-Gravenhage, 's-Hertogenbosch, Leeuwarden, Schiedam en
Utrecht. Het is niet bekend of het ontstaan van deze godshuizen verband houdt
met de pelgrimsweg naar Santiago.
Sint Jacob was de beschermheilige van Spanje, soldaten, lastendragers, hoe
denmakers, bont- en pelswerkers, kousenmakers, bewakers, smeden, apothekers
en drogisten. Het attribuut van deze heilige is de Sint-Jacobsschelp, die o.a. wordt
gevonden op de kust van het Spaanse Galicië.3
Sint Jacob was ook de schutspatroon van de pelgrims. Hij wordt afgebeeld als
een traditionele pelgrim. Deze droeg een lange mantel en breedgerande hoed,
die bescherming gaf tegen regen en zon. Onmisbaar voor de lange tocht waren
ook een houten staf, leren reistas en een kalebas of veldfles. De Sint-Jacobsschelp
droeg hij op de omgeslagen rand van de hoed of op de kleding met de 'sluiting' van
28
Het Sint-Jacobsgilde in Sint-Maartensdijk
2 W.A. van Ham, C.D. van Wesenbeeck en L.J. Weys, De Sint Jacobskapel aan de Vismarkt te
Bergen op Zoom. Bergen op Zoom: De Geschiedkundige Kring Stad en Land, 1976, 25.
3 Jacobus de Meerdere. Zie: https://nl.org/wiki/Jakobus_de_Meerdere (geopend 06-07-2020).
