Hans Zuurdeeg en Fred van den Kieboom
Het bestuur van deze gilden bestond uit een deken en gezworenen, ook wel gilde-
meesters genoemd. In het kleine Sint-Jacobsgilde in Sint-Maartensdijk is bijna al
leen sprake van een deken en ontvanger. De ontvanger inde de pachtgelden, deed
de uitgaven en maakte de rekening op. In 1694 is er ook sprake van een secretaris
en een gezworene.
De oudste vermelding van het gilde
De eerste vermeldingen van het gilde vinden we in de oudst bekende kerkreke
ningen van Sint-Maartensdijk uit de katholieke tijd, die van 1570/71 en 1571/7214,
waarin de kerkmeesters een jaarlijkse uitgave van twee schellingen vermelden
voor een paar toortsen voor het gilde. In dit geval zullen dit korte dikke kaarsen
zijn geweest, die voor de eredienst werden gebruikt.
Uit een post in de kerkrekening van de Sint-Maartenskerk van mei 1571 tot
mei 1572 blijkt dat de kerk nog geheel was georiënteerd op de paus en Philips
II, want de klokken werden lang geluid ter gelegenheid van de victorie van Don
Juan van Oostenrijk. Deze halfbroer van Philips II versloeg als bevelhebber van
de verenigde vloot van paus Pius V, Spanje, Venetië, Malta en Genua de grotere
Ottomaans-islamitische vloot bij Lepanto, aan de nauwe ingang van de Golf van
Korinthe.15 In dezelfde rekening is echter ook een betaling van 'de saeger' opgeno
men die gewerkt had toen de kerk 'd'eerste reyse in stukken gesmeten was.' Op 1
april 1572 namen de watergeuzen Brielle in. Kort daarna weigerde Vlissingen het
Spaans garnizoen op te nemen en verklaarde Veere zich voor Oranje. De opstand
tegen het Spaanse gezag was een feit. In Sint-Maartensdijk heeft men dus deze
gelegenheid aangegrepen om vernielingen in de kerk aan te richten. Dit zal ook
de reden zijn geweest om het zilverwerk en de juwelen naar Bergen op Zoom te
brengen en vandaar per schip naar Antwerpen.16 In 1577 ging de stad Tholen als
laatste Zeeuwse stad over naar de Prins van Oranje en in het voorjaar van 1578 zal
15 De slag bij Lepanto was de laatste grote zeeslag waarbij gebruik werd gemaakt van galeische
pen. Onder de christelijke strijdmacht bevond zich de Spaanse schrijver Miguel Cervantes,
de auteur van Don Quichot, die tijdens de strijd het functioneel gebruik van zijn linker arm
verloor. Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_bij_Lepanto (geopend op 06-07-2020).
33
14 GAT, Archief Nederlands Hervormde kerk te Sint-Maartensdijk, 1570-2000; inv.nr. 21.
16 GAT, Archief Nederlands Hervormde kerk te Sint-Maartensdijk, 1570-2000; inv.nr. 21. De
kerkrekening van 1571/72 vermeldt een betaling op 21 april (1572) voor het brengen van 'een
kiste ende ornamenten' naar Bergen op Zoom. Ook de kerkboeken gingen naar die stad.
