Het dagboek van Samuel de Wind (1742-1803), stadsvroedmeester te Middelburg
vrouwen wel in een ledikant, wat hij in het verslag dan ook expliciet opschrijft.42
Als er gemanoeuvreerd moet worden of als er een instrument moet worden in
gebracht, plaatst hij de vrouw zodanig, dat een 'dwarsbed' ontstaat. Ze ligt dan
dwars op een rustbank, terwijl een helper achter haar staat en haar vasthoudt.
Alvorens De Wind aan de slag gaat, zorgt hij ervoor dat hij zelf ook 'goed geplaatst
'voor haar zit. Bij het inwendig onderzoek beschrijft hij eerst de kwaliteit van de
weeën, de 'arbeid. Vervolgens bepaalt hij de consistentie van de baarmoedermond
en de ontsluiting. Deze beschrijft hij met woorden als: 'een weinig, één tot twee
rijksdaalders' of 'een handpalm. Hij voelt of de vliezen gebroken zijn of hij 'door
boort' ze als hij dat nodig vindt. Als het vruchtwater donkergekleurd is, omdat
het kind ontlasting geloosd heeft, concludeert hij dat de conditie van het kind niet
goed is maar 'flauw' of dat het 'het leeven scheen verlooren te hebben. De indaling
en stand van het hoofd beschrijft hij nauwkeurig. Hij beschrijft stuit- en aange
zichtsliggingen. Bij een stuitligging onderscheidt hij of de billen 'zich presenteren'
of de knieën of voeten, zonder overigens de huidige benamingen 'volkomen-' of
'onvolkomen stuit' te gebruiken.43 Als een bekken sterk vernauwd en vervormd is
door Engelse ziekte (rachitis), benoemt hij dat. Meestal geeft hij ook aan hoe de
consistentie is van het perineum, het gebied tussen de uitwendige geslachtsdelen
en de anus. Hoe dat aanvoelt is voor hem een belangrijke aanwijzing voor de mate
van voortgang van de bevalling. Als het dik en stug is, concludeert hij dat er nog
weinig vordering is. Vaak gaat hij weg omdat de bevalling nog niet echt op gang is
gekomen en komt dan later weer terug.
Als pijnstilling schrijft De Wind veelvuldig de opiumdrank laudanum voor of
hij adviseert de vrouw te aderlaten. Dat was in die tijd de meest toegepaste genees
kundige behandeling voor uiteenlopende indicaties, bijvoorbeeld ter ontspanning
van een vrouw tijdens de ontsluitingsfase van de bevalling. Ook laat hij een vrouw
aderlaten bij stuipen of als ze wegzakt in een 'lethargische' toestand, bewusteloos
raakt. Tijdens de zwangerschap wordt adergelaten bij buikpijn, maagzuur of bijko-
70
42 'Van alle de leggingen, welke een vrouw in d 'arbeid kan verkiezen, is mijn bedunkens de rust
bank de beste, in ordinaire gevallen kan een vrouw overlangs met een kussen onder 't lijf ge
plaatst worden, in niet natuurlijke laat men haar overdwars met beide beenen van de rustbank
op de schoot van 2 vrouwen rusten, en agter haar eenige kussens opstapelen, die door een per
soon tegengehouden worden, waardoor men gelegenheid krijgt haar behoorlijk t adsisteeren
(het korte bed is in allen deele preferabel gelijk de kraamstoel, dog het ledikant moet zoveel als
mogelijk gemijd worden, dewijl een vroedmeester zig extraordinair fatigueert'. De verlossingen
van de echtgenote van de 'Rector van de latijnsche school', 'mevrouw van Citters en de vrouw
van de Bewindhebber Buteux geschieden op een ledikant'.
43 In het dagboek stelt De Wind 32 maal een stuitligging vast.
