Het dagboek van Samuel de Wind (1742-1803), stadsvroedmeester te Middelburg
betekende in die tijd vrijwel altijd de dood van de moeder, omdat de geopende
baarmoeder niet gesloten werd, zodat ze overleed aan een buikvliesontsteking
en/of bloedverlies. Afgezien van dit risico waren narcose en steriel werken nog
onbekend. Die belangrijke innovaties waren pas aan het eind van de negentien
de eeuw beschikbaar. Het was een afschuwelijk - ook ethisch - dilemma, want
het betekende de keuze voor de moeder of het kind. Vanwege haar belang voor
de maatschappij werd in principe voor de moeder gekozen. Bovendien werd het
uitvoeren van een keizersnede in die tijd als een horrorscenario gezien. Petrus
Camper noemde het 'de schrikkelijkste aller operatien.
In de periode dat Samuel Wind zijn dagboek schreef is in Nederland maar
tienmaal een keizersnede beschreven. Dat aantal zou hoger kunnen zijn, omdat
wellicht niet al deze operaties zijn gepubliceerd. Opmerkelijk in dit kader is wel,
dat De Wind samen met zijn collega De Puyt in 1791 een keizersnede heeft uitge
voerd. Eerder had hij de operatie wel enkele malen overwogen, want ook hij ziet
in zijn praktijk vrouwen met een dermate vernauwd bekken dat een hefboom
of verlostang nutteloos is. Aan het begin van zijn loopbaan, in 1768, wordt hij
tweemaal geroepen bij vrouwen met een extreem vernauwd rachitisch bekken.
In beide gevallen deinst hij ervoor terug om een haak te gebruiken en de vrou
wen sterven jammerlijk en onverlost. Bij de eerste vrouw durft hij geen haak te
gebruiken zonder dat zijn vader Paulus erbij is. Paulus verblijft op dat moment in
Holland. Hij besluit het verslag met de overweging 'of anders tot de sectio cesarea
over te gaan.62 Twee jaar later overweegt hij de ingreep, omdat hij vermoedt dat
het kind nog leeft, nadat de moeder is overleden. Dan maken de omstanders be
zwaar en de vroedvrouw meldt dat de navelstreng beklemd zit, zodat het kind
waarschijnlijk dood is. In 1774 noemt hij weer de mogelijkheid van een keizersne
de. Dat is bij een moeizame en langdurige verlossing van een vrouw met een zeer
nauw bekken. Samen met De Puyt heeft hij door 'violente' pogingen met de tang
van Levret het beklemde hoofd kunnen 'declaveren. Daarbij 'berst' het echter en
'spatten een gedeelte van de hersenen uiteen'. In de marge van dit verslag schrijft
hij dat het beter geweest zou zijn het hoofd met een haak te ontledigen 'of anders
sectio cesarea'.63 Zijn huiver voor een keizersnede is begrijpelijk.
8o
62 In verslag nr. 7 schrijft Samuel de Windt: 'wanneer men overtuigd is van een quaade confir
matie in d'uiterste graad (een extreem vernauwd bekken -vM) is er niets beters dan dit laatste
(de haak -vM) werkstellig te maken of anders tot de sectio cesarea over te gaan. In verslag nr. 9
wordt het geval van de tweede vrouw die onverlost sterft beschreven.
63 Verslag nr. 113.
