90
Het dagboek van Samuel de Wind (1742-1803), stadsvroedmeester te Middelburg
de vroedvrouw om de kraamvrouw te bed te helpen. Dan klaagt ze plotseling
over benauwdheid, valt flauw en overlijdt na een snurkende ademhaling. Treurig
schrijft hij: 'Haare verlossching deed mij op eene gelukkige herstelling hopen, dog
deeze hoop hoe welgegrond, wierd in 't kort tot aller leedweesen geheel en al
onttrokken'. De vrouw die in 1773 door Gallandat met haken wordt verlost, sterft
een uur na de verlossing aan 'atonie'; ze raakt in shock zouden we nu zeggen. Een
andere vrouw sterft als gevolg van stuipen en vijf vrouwen overlijden door ver
bloeding. Daarbij behoren ook de twee vrouwen bij wie De Wind na de geboorte
van hun kind geroepen werd om de nageboorte af te halen.
De overige 21 vrouwen overlijden enkele uren tot vier weken na hun bevalling.
Als oorzaken noemt De Wind in het dagboek koorts, 'inflammatie' (ontsteking),
'gangreen' (weefselversterf) in de onderbuik, bloeding, stuipen of een combinatie
van deze oorzaken. Eén keer noemt hij als doodsoorzaak mania (opwindingstoe
stand), waarvoor hij als verklaring het hete weer en metastasis (verspreiding) van
stoffen aanvoert. Het woord metastasis gebruikt hij ook driemaal om de aandoe
ning 'zogverplaatsing' (metastasis lactea) aan te duiden. Hierover bestond het
idee dat het zog (de moedermelk), vooral bij vrouwen die niet (kunnen) zogen,
zich verplaatst naar andere lichaamsdelen en daar ontstekingen veroorzaakt met
zwelling en koorts.81 Deze aandoening neemt hij ook waar bij zijn zus Elisabeth,
een van de vrouwen uit deze laatste groep.82
Het verslag dat hij van Elisabeths bevalling maakt, is buitengewoon illustratief
voor de omstandigheden, de beperkingen en onmogelijkheden in die tijd en tege
lijkertijd ook voor de opvattingen en werkwijze van De Wind:
Op 21 november 1775 wordt hij bij haar geroepen. Ze is 8,5 maand zwanger
als zij plotseling gaat vloeien, 'alsof het waater was! Tevoren was ze flink ge
schrokken, omdat haar man met een kaars in zijn hand van de trap was geval
len. Samuel laat haar daarom aderlaten, zoals al eerder tijdens de zwangerschap
vanwege haar 'plethorisch' (volbloedig) gestel. Hij dient haar ook medicatie toe
in de vorm van een drankje en adviseert bedrust. Zo gaan enkele dagen voorbij
met afwisselend meer en minder bloedverlies; soms stopt het helemaal. Hij be
zoekt haar dagelijks.
81 Tot in de negentiende eeuw bestond deze opvatting, Zie bijvoorbeeld: A. Tittmann, [vertaling
A. van den Hout], Leerboek der HeelkundeAmsterdam, 1816, 199-200.
82 Verslag nr. 142 in het handschrift. Elisabeth, bijna 39 jaar oud, was in 1772 voorspoedig beval
len van haar tweede kind.
