M
OVER ANARCHISME
Frank van der Goes, later een vooraanstaand SDAPer en marxist,
kreeg in 1891 voor een propagandavergadering in Terneuzen als
raad mee: "Spreekt te Terneuzen over het onderwerp: "Wat de
socialisten niet willen". "De Arnemuidse stationschef F.P. Oudens
die deze raad gaf, meende dat dit onderwerp de Terneuzenaren
nieuwsgierig zou maken. Misschien is het daarom goed te beginnen
met wat anarchisten niet willen. Er zijn er die denken dat anar
chisten van de maatschappij een chaos willen maken. Zij willen
immers anarchie! Doch dat is niet zo. Anderen denken dat bij
anarchisten revolvers, kruit en lonten horen, dat het bommen-
gooiers zijn. Ook dat is niet zo. Weer anderen denken, dat anar
chisme persoonlijke vrijheid is, of beter vrijblijvendheid:
"Ik doe niet mee met die demonstraties enzo; ik ben een beetje
anarchistisch aangelegd." Ook dat is anarchisme.
Wat is anarchisme dan wel?
In historische overzichten gaat men vaak terug tot de Oudheid.
Toen waren er al mensen met anarchistische ideeen. Het woord
"anarchie" is uit het Grieks afkomstig: zonder regering. Toch
is het de vraag of men de "roots" van de anarchistische beweging
zover terug moet zoeken. De maatschappelijke verhoudingen waar
onder in de vorige eeuw de anarchistische beweging opkwam waren
immers zo verschillend van de Atheense stadstaat en de tussen
liggende eeuwen zo vele, dat men beter de wortels van de anarchis
tische beweging in de nieuwe geschiedenis kan zoeken. Wanneer
we dat doen, komen we er ook snel achter wat anarchisme dan wél is.
De wortels van het anarchisme als overtuiging, of zo men wil ideo
logie liggen in de filosofie van de Franse Verlichting in
het Rationalisme dat er van uitging dat de mens boven het dier uit
stak omdat hij kon denken. Dat werd een geweldige stimulans om
allerlei stellingen van kerken en theologen eens kritisch te on
derzoeken en opnieuw (of voor het eerst) te doordenken. Kritisch
onderzoek en zelfstandig denken zijn belangrijke elementen in het
streven van de anarchisten geworden. Niet voor niets vind je hen
tot op de huidige dag terug in verenigingen die zich ten doel stel
len heilige huisjes omver te schoppen: de vrijdenkersbeweging en
de beweging voor sexuele hervorming zijn maar een paar voorbeelden.
Een van de stellingen die het onafhankelijk denken van de Verlich
ting opleverde was, dat als de mens van goddelijke oorsprong was
in de maatschappij gelijkheid moest heersen. Iedereen was immers
van even hoge afkomst. Vrijheid, gelijkheid en broederschap, de
basis van het politieke program van het klassieke liberalisme,
vormden ook de basis van de anarchistische maatschappijopvattingen
De latere sociaal-democraten hebben de anarchisten vaak verweten
daarom in feite burgelijke liberalen te zijn. Maar is het wel waar
De anarchisten ontdekten dat de vrije ontplooiing van de menselijke
vermogens welke vrijheid, gelijkheid en broederschap mogelijk
moesten maken, door de onderdrukking in de nieuwe burgelijke orde
verhinderd werd. Voor veel anarchisten werd de eigendom, met name
die van de produktiemiddelende oorzaak van die onderdrukking.
Daarin verschilden zij fundamenteel van de liberalen, die de eigen
dom zoveel mogelijk wilden behouden. Men kan de anarchistische
beweging grotendeels rekenen tot de socialistische beweging.
6