De Vliegende Hollander
in de Nederlandse literatuur na 1920 Lou Vleugelhof
Merkwaardige bevindingen
Wie zich verdiept in de sage van de Vliegende Hollander doet een
aantal merkwaardige bevindingen op. Deze oerhollands lijkende sage
- de titel alleen al verwijst naar een onmiskenbaar Hollandse oor
sprong - blijkt bij nadere beschouwing van Engelse herkomst te zijn.
Zijn equivalent 'The Flying Dutchman' blijkt hem voor te zijn in zijn
vlucht. De sage moet ontstaan zijn in Engeland in de 17de eeuw om
daar in de 18de en 19de eeuw zijn grootste bekendheid te bereiken.
De relatie tussen de Republiek en het Britse Rijk was die van aarts
vijanden en later gehate concurrenten ter zee. Uitingen van deze haat
en verachting van de 'damned dull Dutchman' zijn er te over in de
Engelse literatuur. Ook vinden ze hun neerslag in een aantal zegs
wijzen en spreekwoorden waarin Dutch staat voor laf, lachwekkend,
dom en minderwaardig. In elk meer uitgebreid woordenboek zijn
daar genoeg fraaie staaltjes van te vinden.
Een andere merkwaardigheid aan de Vliegende Hollander is de titel.
De held van het verhaal, de Hollandse zeekapitein, heeft niets met
vliegen als zodanig te maken. Natuurlijk geeft het zwalken en
zwerven van het spookschip over de wereldzeeën genoeg aanleiding
om dit met vliegen aan te duiden, maar het lijkt mij waarschijnlijker
dat het epitheton vliegende' een letterlijke vertaling is van het
Engelse 'flying', waarbij ik wil opmerken dat 'flying' ook de betekenis
kan hebben van 'vluchtend'. Deze connotatie is in de vertaling
'vliegende' verloren gegaan, terwijl die op de figuur van de zee
kapitein zeker van toepassing is. Dat de letterlijke betekenis van
'vliegend' haar werking niet gemist heeft, blijkt duidelijk uit het
gebruik (misbruik?) van de naam Vliegende Hollander in de wereld
van de luchtvaart. Maar daarover straks meer.
Ik durf zelfs veronderstellen dat de Flying Dutchman van de KLM, wie
men zich er ook bij voorstelt, groter bekendheid heeft gekregen dan
zijn naamgenoot De Vliegende Hollander, de vervloekte Hollandse
zeekapitein die tot het einde der tijden gedoemd is te blijven zwerven
over de wereldzeeën.
Het meest bevreemdend aan deze sage blijft echter wel dat het
43
