betoog wel betekenis aan ontlenen. Het ongrijpbare 'dat' van de
wereld wordt geordend door de rede, die zelfs de zintuigen
afbakent. De rede spreekt niet volgens principes die uit de wereld
voortkomen, maar verleent de wereld smaak volgens haar endogene
principes. Zij is niet geworteld in eeuwige grond. Aan de wortels van
de rede ligt alleen de black box van de rede begraven; die heeft zich
uiteindelijk door zijn eigen hiërofanten laten openen, en duisternis is
al wat we ontwaarden.
3.
Het is de rede die de rede heeft ontsloten, en het woord dat de
betekenis van het woord heeft gedevalueerd door zijn eigen hyper
trofie. Alles is aan de honger van de 'betekening' ten offer gevallen,
zelfs de betekenis zelf.
Een belangrijk aspect van het proces van modernisering dat in
Europa aan het begin van de Nieuwe Tijd (15de en 16de eeuw) op
gang kwam, is de sterke opkomst van rationalisatie en intellectuali-
sering ten koste van de betekenis van religie en magie. De moderne
samenleving gaf voorts in steeds toenemende mate professionalise
ring en generalisering te zien: allerlei sectoren van de maatschappij
werden het exclusieve werkterrein van geschoolde en gespecialiseer
de professionals; normen en betekenissen raakten tegelijk los van
hun institutionele of individuele achtergrond, om op te gaan tot het
eeuwige blauw van de abstractie. Het ethos van de stand waartoe men
behoorde maakte plaats voor meer algemene normen als arbeids
moraal; groepsloyaliteiten verkeerden onder invloed van resp. het
christendom en de Verlichting in huldiging van algemeen menselijke
waarden, om ten slotte in onze tijd uit te monden in het geloof dat
alle levende wezens en zelfs de gehele natuur 'rechten' hebben. Deze
generalisering van waarden ging paradoxaal genoeg gelijk op met een
toenemende individualisering. De losmaking uit de banden van
familie en lokale gemeenschap resulteerde uiteindelijk in het geïso
leerde individu, dat buiten zijn zorgvuldig afgeschermde privésfeer
onnaspeurbaar oplost in de anonimiteit van de massamens.
Gedurende deze gecompliceerde maatschappelijke ontwikkelingen
is er een omslag in de waardering van vooruitgang gekomen: waar
in de achttiende eeuw nog misprijzend over 'nieuwlichters' werd
gesproken, had men het in de negentiende waarderend over 'ver
nieuwers'. Onder de vlag van nut en progressie is de wetenschap na
1800 van een terrein dat nog door één - weliswaar geniaal - persoon
10
