Science fiction, religie en het Gans Andere Jan J.B. Kuipers Ook al bestaan de goden niet, het zijn toch eerbiedwaardige gedachten en hersenschimmen SIMON VESTDIJK, De ongelovige farao 1. De drie motto's voorin Sam J. Lundwall's overzichtswerk Wat is science fiction? (1974) vormen een aardige graadmeter van de ver twijfeling die vanouds het gevolg is van pogingen om het fenomeen SF te definiëren. Het eerste is van Sam Moskowitz: 'Science fiction is een afdeling van de fantastische literatuur die te herkennen is aan het feit dat hij (sic) het de lezer mogelijk maakt "zijn ongeloof op te schorten", door gebruik te maken van een atmosfeer van wetenschappelijke geloofwaardigheid voor zijn verbeeldingsrijke speculaties in natuurkunde, ruimte, tijd, de sociale wetenschappen en de filosofie.' Nummer twee, van George Hay, is heel wat beknopter en pragmatischer: 'Science Fiction is wat je op de planken van de boekhandel vindt waar science fiction op staat', terwijl het derde en laatste motto van Brian W. Aldiss ons het esthetische nirwana invoert met: 'Science Fiction bestaat niet'. Bij het laatste sluit ik mij van harte aan, maar science fiction bestaat tegelijk ook wèl, en wat het nirwana betreft: ook in de beschrijving van het verschijnsel religie is het fenomenologische nulpunt allang bereikt. Een alweer wat oudere publikatie (Peter Kloos, Culturele antropologie: een inleiding, 1981) meldt tot besluit van het hoofdstuk 'Religie en magie': 'Isolatie van "religie", maar ook van "wetenschap" binnen het totale ideeënstelsel van een samenleving negeert over eenkomsten ten behoeve van verschillen die in de westerse cultuur gevoeld worden, maar die daarom nog niet relevant hoeven te zijn ten aanzien van inzicht in mens, maatschappij en cultuur in het algemeen.' Iets hogerop noteert Kloos, gehoorzaam overlopend van cultureel relativisme, dat 'religie' als wetenschappelijk begrip onvruchtbaar is. Het enige dat hem overblijft is de vaststelling dat mensen, in tegenstelling tot dieren, 'ideologische wezens' zijn. We zijn ideologische wezens. Culturele antropologie: met een wagonlading steekkaarten de jungle in om een cultuur te beschrijven die, op en door het moment van je arriveren, in rook blijkt op te gaan. 5

Tijdschriftenbank Zeeland

Ballustrada | 1994 | | pagina 37