tot vreugde. Bij die bezoeken zei hij niet veel, hij wilde gewoon wat
zitten lezen, of zo, want mijn huis beschouwde hij als een cleane
en dus veilige plek waar het gevaar van de heroïne niet bestond.
Hij ging door de hel. Hans Verhagen was weer eens heel ver
gegaan. Ook Conny's zelfmoordpogingen droegen bij tot zijn de
pressies. Niettemin maakte hij prachtige televisiefilms. Met Henk
Hofland en Hans Keiler stelde hij in 1974 de langste documentaire
film samen die ooit in Nederland is gemaakt: Vastberaden maar
soepel en met mate 1938-1948 en in 1978 De Geschiedenis van een
Plek over het kamp Amersfoort. Hij vond Dorée, aan haar is zijn
nieuwe bundel opgedragen.
We komen in Den Helder terecht. Ook daar: wind en schepen.
We vinden er het aangename café Het Wapen van Den Helder en
spelen een wedstrijd tafelvoetbal: 6-3 voor Hans. "Deze nieuwe
bundel," zegt hij, "is het verhaal van iemand die de jaren zestig
heel intensief heeft beleefd, van het begin tot het einde. De jaren
zeventig waren bitter en koud, dat heeft met die horse te maken,
ook met drank. Nu kom ik daar weer een beetje bovenuit omdat ik
een sterke persoonlijkheid ben, lichamelijk dan. "Je zegt dat Kouwe
Voeten zoveel lyrischer is dan mijn werk uit de jaren zestig, maar
het gaat toch steeds over hetzelfde. In die Nulperiode werkte ik
in een zelfgekozen harnas: je perste het grote gevoel wat je op dat
moment bezielde in dingen die juist niet met dat grote gevoel te
maken hadden. Dankzij die beperking vond ik daarna de vrijheid
om dat expansieve van Duizenden Zonsondergangen weer aan te
kunnen. Toen Cocon verscheen werd er weinig aandacht besteed
aan het gevoelselement erin. Als je Cocon leest, dan is dat toch
echt Nul, minimal art, maar waar gaat het over? Toch weer over de
tragiek van de mens, paradise lost, om het zo te zeggen. Alle grote
poëzie gaat over het leven op aarde, over het grote levensvraagstuk
waar je met omtrekkende bewegingen uitdrukking aan probeert te
geven.
"Wat je in mijn poëzie ziet, vind je bijvoorbeeld ook in muziek. In
fuga's van Bach vind je ook zoveel lagen. Je zet iets op en alles gaat
meer en meer over elkaar duikelen, klanken en betekenissen haken
in elkaar, het tuimelt over elkaar heen, het haalt elkaar in. Dat doe
je niet met je verstand, nou ja, het verstand komt er ook wel aan te
pas, natuurlijk, maar zulke poëzie komt vooral tastenderwijs tot
stand. Daarom is het zo tijdrovend, er gaan jaren overheen, jaren
59
