zaamgeweven Zij hadden veel strenger begrippen van zedelijk
heid dan hunne romeinsche en christelijke vervolgers. Tacitus
en Bonifacius blijven daarvan de onwrikbare getuigen. Sedert de
wereldheerschappij der Romeinen is de menschheid eigenlijk zede
lijk achteruit gegaan." Een opmerkelijke uitspraak voor iemand uit
de hogere burgerij van de late negentiende eeuw, waar vrij alge
meen de vooruitgangsidee leefde.
Gelukkig was er nu de natuurwetenschap om de werkingen van
Metod in kaart te brengen. De natuurwetenschap, waarvan de men
selijke geschiedenis maar een onderdeel was. Van Eeden zag zelfs
voor de dorpspredikers een natuurwetenschappelijke taak. Zij dien
den het karakter van de bewoners van hun gemeente in verband
met de bodem en de plantengroei te bestuderen en 'niet roman
tisch, maar geheel naar waarheid te beschrijven'. Dan pas konden
we komen tot een betere waardering van onze nationaliteit. Zoals
men het Texelse schaap met de invoering van vreemde rassen had
willen veredelen, wilden sommige lieden onze natie met vreemde
elementen te gronde richten. Binnen de landsgrenzen was er voorts
de smet van de urbanisatie, ten gevolge waarvan de gevangenissen
'op onze kosten' met 'onverschillige luijaards' werden bevolkt en
het omringende landschap werd verziekt met aardappelvelden: 'het
beeld van de etende en nimmer verzadigde armoede'.
De vreemde elementen waren vooral de Joden: allereerst hadden ze
ons opgescheept met de barbaarse lijkbegraving - in tegenstelling
tot de vroegere gewoonte van crematie -, een 'halve maatregel,
waardoor bodem, water en lucht voortdurend verpest worden', en
vervolgens belaagden 'kunstlievende Israëlieten' (kooplui) de fraaie
meubelen van vaderlandse gezinnen. Vreemdelingen pasten niet in
Van Eedens op de vroege Romantiek geïnspireerde volkskundige
visie, waarin het individu een organisch deel van zijn gemeenschap
èn landschap was. Een visie overigens, die in tegenstelling tot zijn
Schopenhaueriaans pessimisme tamelijk conventioneel was in Van
Eedens dagen.
Op het platteland moest het onderwijs alleen voortzetting zijn van
het onderwijs in de tuin, want armoede was het resultaat van de
weigering om de heide tot een lusthof te herscheppen. Kinderen be-
11
