bij vaak belangrijker dan de letterlijke boodschap.
Om beter zicht te krijgen op de collectie kunstenaarsboeken besloot
ik in 1994 een tentoonstelling te organiseren over dit onderwerp.
Johan Deumens, liefhebber van en makelaar in kunstenaarsboeken,
met wie het museum al jaren een goede relatie heeft, stond ons
daarbij terzijde. Hij ging uit van de internationaal erkende twee
deling: livre cl'artiste en artists' books.
De eerste categorie is sterk geworteld in de geschiedenis van het
westerse boek. Het verschil is echter, dat het bij het genre livre
d'artiste of livre de peintre niet in de eerste plaats gaat om de tekst, die
voorzien wordt van illustraties door een kunstenaar. Bij het livre de
peintre fungeert het boek als geheel als kunstwerk Uitgever, kunste
naar, drukker en soms de auteur werken bij het ontwikkelen van
een concept en de realisering daarvan nauw samen. Het boek ver
schijnt in principe in een beperkte oplage (gebonden en ongebon
den) en is relatief kostbaar vanwege de naam van de kunstenaar, de
materiaalkeuze (papier, illustratietechniek, bindmateriaal) en de ver
fijnde druktechnieken. In de eerste helft van deze eeuw zijn prach
tige voorbeelden te vinden met werken van onder anderen Chagall,
Picasso en Matisse. Het werk van Gunnar Kaldewey sluit in menig
opzicht goed aan bij deze traditie. In Nederland is dit genre echter
nooit goed van de grond gekomen.
Het Museum van het Boek heeft - in tegenstelling tot bijvoorbeeld
het Stedelijk Museum in Amsterdam - nauwelijks voorbeelden van
het livre d'artiste. Geheel anders is dat met artists' books. De vraag is
alleen wat men onder deze categorie wil laten vallen. Je hoeft alleen
maar te kijken naar het werk van bijvoorbeeld Frans de Jong, Jan
Keijzer van de Avalonpers of Kees Thomassen van de Uitvreter
om te constateren dat veel uitgaven van (marge)drukkers zouden
kunnen worden ingedeeld bij de deelcollectie kunstenaarsboeken.
Immers, bij dit genre heeft de kunstenaar alle touwtjes in handen.
Hij is ambachtsman en kunstenaar tegelijk en bepaalt zelf zowel de
vorm als de inhoud. Meestal zijn deze uitgaven door hun grotere
oplage en alledaagse materiaalgebruik aanzienlijk goedkoper dan
het livre d'artiste. De kunstenaar is gericht op het experiment waarbij
hij de typische eigenschappen van het boek op originele wijze weet
te benutten. Vaak met verrassend resultaat.
Vanaf de jaren twintig komt het experimenteel gebruik van woord
en beeld tot bloei onder invloed van kunststromingen als het lite-
38
