Structuur en personages, tweede gedeelte
technisch is de duivel als antagonist trouwens ook onmisbaar, zon
der hem zou dit deel zijn spanning verliezen. Een verhaal over twee
alleen maar gelukkige mensen zou heel idyllisch en aandoenlijk zijn,
maar ook onecht en onmenselijk. Het kwaad, de tegenspoed, de on
deugd, het noodlot, de duivel - de naam doet er weinig toe - is een
wezenlijk bestanddeel van het menselijk leven.
De geschiedenis van de soldaat is een spiegel van het menselijk
lot. "Ons is een groter leven niet bereid: een mensch die danst al
weet hij zich gehavend," zegt Nijhoff in een van zijn gedichten in De
Wandelaar. Nijhoff moet zich sterk verwant hebben gevoeld met de
gedachtenwereld van Ramuz. Beiden waren echte humanisten die
niet hun toevlucht zochten in een metafysieke werkelijkheid.
Stemmingsinleiding, expositie
De muziek is dezelfde als die van het eerste gedeelte: marsmuziek,
want de soldaat is weer op weg naar huis. De beginregels van de
voorlezer zijn dezelfde, maar het is een oudere volwassen geworden
soldaat die moe en moedeloos is van de eindeloze weg die hij moet
afleggen. Hij heeft zijn luxe leventje en de jacht naar het materiële
vaarwel gezegd en stelt zichzelf existentiële vragen: "Waarom? Ach,
waarom naar mijn land, naar mijn huis terug?" En hij besluit naar
een vreemd land te gaan en een nieuw leven te beginnen.
De rol van de voorlezer is in deze expositie omvangrijk en vooral
zeer veelzijdig. Hij is behalve de informant van het publiek over de
verdere geschiedenis van de soldaat ook de speler van hoofd- en bij
rollen. Hij speelt de soldaat, de collega-soldaat, en, als de scène zich
verplaatst naar een kamer in het paleis neemt hij ook even de kleine
rol van de koning op zich.
Vlak voor de ontvangst in het koninklijk paleis verschijnt de duivel
op het toneel als een vioolvirtuoos in rok gekleed. Dit verschijnen
van de duivel zou men kunnen noemen het motorisch moment. Hij
houdt de viool van de soldaat triomfantelijk omhoog. Hij blijkt nog
lang niet verslagen en is gezien zijn triomfantelijke houding niet van
plan zijn prooi prijs te geven. De crisis begint weer opnieuw, het ge
vecht om de ziel van de soldaat.
De volgende scène, de eerste speelscène, is een uiterst belangrijke en
centrale fase in het geheel. Ze speelt zich af in dezelfde kamer van
het paleis. De soldaat weegt zijn kansen af. Vandaar het spel kaarten
25
