creëerde nieuwe loot aan de oudere stam van de fantasy. Daar
kan tegenin gebracht worden dat de emotie achter de twee vor
men tegengesteld is: sciencefiction kijkt vooral naar de toe
komst door vanuit het heden te extrapoleren, in het algemeen
op een technocratische wijze, terwijl fantasy doorgaans het
heden ontvlucht naar een soort van geromantiseerd verleden,
zoals het dat oorspronkelijk deed als een reactie op de Verlich
ting.
Bij herhaling heeft Mulisch opmerkingen gemaakt die in de
richting van de fantasy wijzen, bijvoorbeeld in De gezochte
spiegel uit 1983, later opgenomen in Vijf fabels. Een kort verhaal
van de schrijver Alex Zwart, voorafgegaan door een fictieve bio
grafie, waarin volgens de flaptekst Mulisch zijn eigen biografie
beschrijft, "zoals deze zou hebben kunnen luiden, als nu juist
niet de ware feiten van zijn leven anders waren geweest." In dit
essay wordt ingegaan op het toeval als "het raam op een andere
wereld". Doet zo'n toeval zich voor, dan "gaat het raam naar
die andere, zinvolle, noodzakelijke werkelijkheid open." Het
zichtbaar maken van zo'n andere werkelijkheid is bij uitstek
het streven van fantasy zoals die door Clute en Grant werd
gedefinieerd. Het is echter de vraag of dat niet het streven van
alle fantastische literatuur is, of misschien zelfs van alle vor
men van kunst.
Mulisch heeft zich nooit een fantasyschrijver genoemd, en
wanneer hij zich profileerde als schrijver van fantastische
literatuur, dan is dat eigenlijk altijd op een indirecte wijze, als
uitvloeisel van zijn stellingname tegen het zogenaamde rea
lisme. Zo schrijft hij in de in 1999 met de Libris Prijs bekroon
de roman De procedure: "Honderd jaar lang mocht een verhaal
niet op een verhaal lijken, maar alleen op de zogenaamde wer
kelijkheid Dat heette 'realisme', maar dat was het nu juist
niet." Een verhaal heeft zijn eigen zelfstandigheid en vertelt
zich via de schrijver. "Ik hang aan mijn eigen lippen, één en al
oor, en jij mag meeluisteren terwijl ik luister naar mijn verhaal
dat mijn verhaal niet is - dat niet echt is gebeurd, maar dat
echt gebeurt: hier en nu." Ook in de verantwoording van Het
theater de brief en de waarheid, het boekenweekgeschenk uit
1999, gaat hij in op de werkelijkheid van zijn werk. "Mijn ver
haal is niet waar of onwaar, zoals een feitenverslag, - als literair
