verhaal is het zijn eigen feit." Hij noemt het zelf fantastisch,
omdat de combinatie van de twee verhalen onmogelijk is,
"twee complementaire werelden, die elkaar uitsluiten."
Volgens de vakliteratuur zou Mulisch de bekendste Neder
landstalige schrijver van sciencefiction en fantasy zijn, en van
beide genres zijn in zijn werk inderdaad elementen aanwezig.
De ontdekking van de hemel met zijn onbevlekte ontvangenis,
het aan God teruggeven van de tien geboden en de hemelvaart
van een soort tweede Jezus, kan als fantasy van de tweede soort
worden beschouwd, die van de onmogelijke gebeurtenis in de
ons bekende wereld. Door de anti-Messias het resultaat te ma
ken van een fokprogramma dat door engelen wordt uitgevoerd,
geeft Mulisch echter ook een (pseudo)natuurwetenschappelijke
onderbouwing en maakt daarmee de roman tegelijkertijd tot
sciencefiction. In De procedure (1999) werkt hij juist andersom.
In deze roman neemt hij een puur sciencefiction-thema als uit
gangspunt, het creëren van leven uit anorganische klei, een
'eobiont', maar via een dynamische compositie legt hij het
accent toch vooral op het verleden en gaat hij van de Sefer
Jetsirah, een handleiding om met behulp van taal leven te
scheppen, naar de schrijver, die als een god leven creëert met
taal, naar de rabbi Löw ben Bezabel die de Golem maakte - al
lemaal thema's die in de fantasy als magie veelvuldig worden
gebruikt. Pas daarna komt de hoofdpersoon aan het woord, de
succesvolle geneticus Werker, die wacht op een Nobelprijs, en
worden zijn beroemde voorgangers Watson en Crick genoemd,
die het DNA ontdekten. Het is haast een commentaar op
mijn eerdere afbakeningen, waarbij de sciencefiction van een
eobiont slechts een nieuwe verschijningsvorm is van de oudere
fantasy van magie en alchemisme.
In ieder geval plaatst Mulisch zich nadrukkelijk in een brede
fantastische traditie. Het colofon van Hoogste tijd vermeldt: "Als
eerbetoon aan een auteur, die veertig jaar geleden mede aan de
wieg stond van Harry Mulisch' schrijverschap, bevatten de laat
ste bladzijden van het hoofdstuk 'Hoogste tijd' - zoals ook in
de tekst is aangeduid - een aantal citaten uit The Narrative of Ar
thur Gordon Pym (1838) van Edgar Allan Poe." Een verklaring
die alleen met instemming van Mulisch zal zijn opgenomen.
De hoofdpersoon van De procedure bezoekt het toneelstuk
