Mijn eigen totemdier is sinds een ervaring aan het riviertje de
Amblève in 1981 het koolwitje, bescheiden anonymus in het
exotische rijk der vlinders. Dat betekent dat ik door God alleen
in de lente en zomer met boodschappen en bemoedigingen
wordt vereerd. In de overige seizoenen moet ik het zelf zien te
rooien. En Kousbroek? Die heeft het verder nog over kippen.
Geestverschijningen van het origineel
In 'Onsterfelijk op schaal' (Hollands maandblad 1995-4) schreef
ik over de miniatuur en het 'literaire droste-effect', onder meer
naar aanleiding van Mishima's roman Het Gouden Paviljoen
(1956). Het hoofdpersonage, de stotterende brandstichter Mizo-
gushi, ziet een miniatuur van de beroemde Zentempel Het
Gouden Paviljoen in Kyoto, die hem onmiddellijk en veel
sterker dan het origineel aantrekt en fascineert. 'Het in het
grote Gouden Paviljoen neergezette, precies nagemaakte kleine
Gouden Paviljoen deed mij, zoals bij een kleiner heelal dat in
een groter besloten is, denken aan een eindeloos voort te zetten
reeks van gelijkvormige beelden. Voor het eerst kon ik dromen.
Van een volmaakt Gouden Paviljoen, maar veel en veel kleiner
dan dit model; van een oneindig veel groter Gouden Paviljoen
dan het werkelijke, zó groot, dat het bijna de hele wereld leek
te omvatten.' Juni 2006 trof ik ditzelfde effect aan in Manuel
van Loggems aardige roman Mozes in Egypte (1960). Mozes is
gevlucht uit Egypte wegens de moord op een slavenopzichter
bij de Hebreeërs, en leeft nu als herder bij een verwante stam.
Hij 'wacht' nog op zijn bestemming als redder van de Joden en
zit op een avond aan een kleine plas, ergens bij een bron in de
woestijn. Op het oppervlak van de plas ziet hij zijn gezicht
weerspiegeld: 'De ziel van de werkelijkheid dreef op de plas.'
Mozes buigt zich voorover en verbaast zich over deze weergave,
'een soort diefstal van zijn wezen, zonder dat hij er armer van
werd'. Hij ziet ook heel duidelijk 'zijn pupillen en hierin weer
zichzelf met de zekerheid, dat dit kleinere beeld dezelfde pupil
len bezat met een nog kleiner beeld, weer met ogen die met
zichzelf gevuld waren, steeds kleiner, tot de grenzen der onein
digheid'. Het is één van de sensaties, waarvan uiteraard de
brandende braambos de belangrijkste is, die Mozes van zijn
bestemming overtuigen en vervullen.
