echoachtig, vervagend - als een geruime tijd geleden gestor
vene uit je naaste kring. Als iemand die je misschien tientallen
jaren hebt meegemaakt en hebt trachten te doorgronden en
die, wegzinkend in het schemerig moeras van je geheugen, niet
langer de vertrouwde vreemdeling is die hij of zij altijd al was,
maar nu pas werkelijk één van je intimi, want deel van jezelf.
We bouwen onze huizen tegenwoordig op zand; na enkele dui
zenden jaren geletterdheid hebben we de van alle begroeiing
ontdane bergtop bereikt; we ontstegen de laaghangende wol
kenbanken met het - al even tijdgebonden? - besef dat de
wereld en die stromen van gebeurtenissen daar beneden van
elke objectieve betekenis zijn ontbloot.
Dode mus is zeker niet alleen de jachtbuit van de mislukte
mysticus die naar ontlediging en het luchtledige streeft, maar
ook die van de door cognitieve zwaartekracht geketende, ge
tuige de beroemdste Man zonder eigenschappen, het hoofdperso
nage Ulrich in Robert Musils - uiteraard - onvoltooide roman,
in delen verschenen in 1930 en 1942. Er wordt in Der Mann
ohne Eigenschaften 'een poging ondernomen de werking van
de rede op het spoor te komen door zich juist te begeven op
die gebieden waar haar licht niet meer reikt', schreef Anthony
Mertens in De Groene Amsterdammer. Ulrich denkt en peinst
aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog dat het een aard
heeft, enkele duizenden bladzijden lang. Het vergt toewijding
om deze 'belangrijkste roman van de twintigste eeuw' tot
het niet bestaande einde te verdragen, met zijn onbestaanbare
dialogen en naar niets leidende meanders, zijn vaak verschrik
kelijke, gedateerde langdradigheid. Je hoort het gebint van
de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie kraken en kraken.
En nog eens kraken. Maar in dit door lamlendige indigestie
almaar uitdijende corpus beweegt zich loom en exotisch een
vaste groep facinerende maar ongrijpbare personages. Waar
Boelanov in zijn kist alleen maar zo optimaal mogelijk wilde
zijn, wilde de uitvretende en pedante intellectueel Ulrich zien.
Hij en zijn zuster Agathe proberen de wereld te begrijpen -
en vooral eindeloos en van steeds wisselende uitgangspunten
onder woorden te brengen. Schimmen zijn ze onder schim
men.
