om ook niet, na Coppola's Zuidoost-Aziatische variant? Bij Orie
zien we Kurtz niet in de gedaante van Marlon Brando of, vol
gens die andere verfilming, John Malkovich; en Orie's versie
van tijdelijk zoetwaterkapitein Marlow draagt niet de wrange
en tegelijk nog jeugdige trekken van Tim Roth. Nee, bij Marcel
Orie is hij een rechtlijnige sadist ('Koffie is discipline') genaamd
Ahab, travestie van Herman Melville's verpersoonlijking van
de blasfemie in Moby Dick. Ahabs 'nieuwe' schip is de Conra-
diaanse rivierboot 'B-A-A-L', een vaartuig met een uiterst bizarre
bemanning die uitsluitend bestaat uit misvormden ('Peniten
ten' volgens Ahab) en verknipte signaalfiguren als de cowboy
Stagger Lee.
Melville kwam in de jaren negentig scherper in mijn vizier bij
de research voor een essay over Thoreau Elk moment de dage
raad), als een door literatuurhistorici wanhopig bij de beweging
der transcendentalisten ingedeelde randfiguur; Conrad om
streeks dezelfde tijd, toen ik werkte aan het non-fictieboek
Een ster om op te sturen (1995), over de laatste eeuwen van de
vierkant getuigde schepen. Conrad en Melville waren - evenals
Orie - auteurs die als genreschrijver waren begonnen, welis
waar binnen de bredere literaire hoofdstroom van hun tijd. Bei
den waren (ex-)zeelui en bedienden een breed publiek met hun
maritieme avonturen, maar ontpopten zich ook als literaire
schrijvers wie het om 'problematieken' ging. Melville publi
ceerde in 1857 (Conrads geboortejaar) The Confidence-Man, wel
'de eerste moderne roman' genoemd, een boek dat nog steeds
driftig wordt bestudeerd en becommentarieerd. Zijn zwanen
zang Billy Budd werd pas gepubliceerd in 1924, drieëndertig jaar
na de dood van de tijdens zijn leven al verguisde schrijver en
toevallig het sterfjaar van Joseph Conrad.
Conrads meest 'vooruitgeschoven' en schokkende roman is zo
als bekend Heart of Darkness. Bij Orie is de plaats van Conrads
moreel uitgeholde personage Kurtz ingenomen door - uiteraard
- Cagliostro. En Orie's centrale actor is niet de kapitein, maar
een opiumverslaafde gevangene van kapitein Ahab en zijn
Alptraumachtige bemanning, die nu en dan als het ware com
mentaar op zijn eigen verhaalsituatie geeft: 'Zo nu en dan
vroeg ik me af of wat er verder allemaal gebeurde, slechts in
mijn hoofd plaatsvond.' Een andere impliciete 'doorbreking
