gezien vanuit één enkel personage. Je krijgt een veel genuan
ceerder beeld wanneer je de geschiedenis zich laat afspelen
waargenomen door het bewustzijn van verschillende persona'
ges. Ik heb op die manier geprobeerd om meer dimensies aan te
brengen in de benadering van het materiaal. En daar heb ik
dan steeds weer andere varianten proberen voor te bedenken
omdat je toch altijd opnieuw stuit op dat probleem van dé
vorm van 'fictie'. De scharlaken stad is natuurlijk een fictie, ter
wijl een boek als De tuinen van Bomarzo door het aandeel dat
ik er zelf in heb, met mijn eigen commentaar, weer een heel
andere invalshoek heeft. Ik ben daarin tot op zekere hoogte zelf
een personage. Er ligt een ontwikkeling van een bepaald cul
tuurhistorische visie aan ten grondslag, maar ook iets wat je
een filosofie zou kunnen noemen. Geschiedenis en documen
taire en persoonlijke overwegingen zijn in het boek verwerkt.
Daardoor is dat toch ook weer een heel andere manier om met
het historisch gegeven om te gaan. En de twee boeken over
Charlotte-Sophie Bentinck (1715-1800) zijn natuurlijk nog
weer helemaal anders, want daar zijrr de mensen van die tijd
zelf aan het woord in brieven en persoonlijke aantekeningen.
Mevrouw Bentinckof Onverenigbaarheid van karakter is voor een
groot deel opgebouwd uit hun waarnemingen, door hen zelf
onder woorden gebracht; ik vervul alleen maar de rol van pre
sentator. Ik geef hen de gelegenheid zich uit te spreken, zorg
voor inleiding en verbinding van hun teksten. Ik geloof dat het
niet mogelijk is dichter bij het verleden te komen dan door het
authentieke materiaal te gebruiken. Maar het blijft altijd iets
onbevredigends houden, omdat er sprake is van arrangement.
In de eerste romans, en dit vanaf 'Oeroeg' en De verborgen bron',
speelt de ruimtelijkheid ook een grote rol. De titels 'Het woud der
verwachting' en 'De scharlaken stad' verwijzen daar zelf al naar.
Nu fungeert deze literaire ruimte niet autonoom, maar weerspiegelt
eigenlijk de psychologische situatie van de hoofdfiguur. Zij staat voor
de ruimte waarbinnen het personage op zoek is naar zijn eigen iden
titeit.
Ja, dat is zo, dat geloof ik wel. In de meeste van mijn romans is
die ruimtelijkheid terug te vinden, de beweging van mensen
door de ruimte, het op reis zijn, een afstand afleggen, ergens
naartoe gaan, gekoppeld aan het idee van iets onderzoeken,
ergens achter proberen te komen, een innerlijke metamorfose,
dus ook verruiming, te beleven. Ook huizen spelen een belang
rijke rol in mijn werk, de ruimte van een huis, met verschillen
de kamers en verdiepingen. In mijn roman Berichten van het
Blauwe Huis vervult een huis een centrale functie. In Huurders
en Onderhuurders en in De Meermin is dat ook het geval. Dat is
een beperktere ruimte dan die waarin mensen op reis gaan, wél
een ruimte die verkend kan worden, en die weer in allerlei af
zonderlijke ruimtes onderverdeeld is.
Vanaf 'De Meermin' kom je tot eert inkrimping van die ruimte.
Houdt dat ook verband met een bewustzijnsvernauwing en verstar
ring bij het personage? Je hebt ook al in 'Een nieuwer testament' die
inkrimping van de ruimte, want dit verhaal speelt in de woon- en
werkruimte en de hoofdfiguur kent niet het wezen dat hem het meest
nabij is en hij pleegt uiteindelijk zelfmoord. Daar heb je dus een
bewustzijnsvernauwing en dat houdt blijkbaar verband met die
ruimte-inkrimping.
Dat vind ik een heel merkwaardige en boeiende observatie, die
je daar maakt. Want het is inderdaad zo. Die twee Bentinck-
boeken, die natuurlijk tot op zekere hoogte als romans te
beschouwen zijn, behandelen ook veel 'beweging', omdat
Charlotte-Sophie, de hoofdpersoon, wegvlucht uit haar huwe
lijk in Holland, in Europa rondzwerft, steeds onderweg is,
steeds in andere woningen verblijft, maar het tweede deel, De
groten der aarde of Bentinck tegen Bentinckeindigt ermee dat ze
op een doodlopende weg terechtkomt, letterlijk bijna, in een
kasteel in Oost-Friesland, waar zij als een balling in een paar
kamers een groot deel van haar verdere leven moet doorbren
gen. Daar komt als het ware alles samen in één punt, daar
wordt ze op zichzelf teruggeworpen. Die inkrimping van de
ruimte is iets waar ik me nog nooit in heb verdiept, maar het is
waar. 1
Wie zoals jij voor een verticale levensfilosofie kiest, zoals reeds in dit
gesprek is gebleken, die staat niet midden in zijn tijd, maar eigenlijk
los van de actualiteit. Dat verklaart waarschijnlijk ook je liefde voor
de historische roman.
