VREDE OORLOG.
71
zoo vele staten, herleeft en verspreidt weêr alom
welvaart en vooruitgang. Kunsten en wetenschap
pen worden met eene ongekende inspanning bewerkt,
verrijkt en steeds naar hooger standpunt gedreven.
De staten herademen en kunnen zich weder onge
deerd aan de ontwikkeling van alle bronnen van be
staan toewijden. De wetgevers vermogen weêr hunne
krachten te wijden aan de daarstelling van wijze
wetten die de volken beter en gelukkig kunnen ma
ken. Ook de zedelijke voordeelen van den vrede zijn
onberekenbaar. Terwijl in oorlogstijd het hart on
verschillig wordt en eene dagelijksche aanschouwing
van alle misdaden elke kiem van ondeugd doet ont
wikkelen om zich later ook in de handelingen te
openbaren, wordt in vredestijd het gevoel voor het
goede en schoone opgewekt, de deugd geprezen en
aanbevolen en de zedekunde beleden en toegepast.
In één woord alleen in den tijd van vrede is alle
degelijke vooruitgang denkbaar, en alle ontwikkeling
van bronnen van welvaart op het materieel en van
's menschen goede hoedanigheden op het moreel gebied
mogelijk.
Na deze korte maar ik hoop ware schets van de
voordeelen van den vrede en de nadeelen van den
oorlog, moet ik nog een oogenblik stilstaan bij de
oorzaken, die den laatsten veelal berokkenen.
Hijdie zich de geschiedenis van de geheele we
reld wil herinnerenzal mij gemoedelijk toegeven dat
de oorzaken vooral van de oorlogen uit de oude,
maar ook van die der latere tijdenop zeer enkele
uitzonderingen naaan even dwaze als nietige 1 ede-
