De Zeeuwse en Vlaamse visserij
en een tachtigste verjaardag
Eerbetoon aan Jules van Beylen met schitterend nieuw boek
26
Jules van Beylen. Wie kent hem niet als een grootmeester op maritiem gebied.
Afgelopen voorjaar werd hij 80 jaar en nog volop actief. Inmiddels heeft hij
weer een indrukwekkend boek gereed, en werkt hij rustig verder aan het
volgende.
De Antwerpse knots en de Vlaamse garnalenvisserij op de Schelde in Vlaan
deren en Zeeland. Zo heet dit vervolg op het schitterende boek dat Jules van
Beylen eerder schreef over de Hoogaars. Deze keer staat de Antwerpse knots
centraal, waarbij de garnalenvisserij een belangrijke rol speelt. Hieronder een
voorpublicatie uit het boek, speciaal voor de lezers van Consent. Eveneens kunt
u profiteren van de speciale intekenprijs.
De Arnemuidse garnalen
visserij tot 1825
Hoewel het sedert 1707 aan vreemden
verboden was in Zeeland vis te
vangen, beklaagden de vissers van
Arnemuiden zich in 1769 bij de over
heid dat Vlaamse en Brabantse vissers
mosselen en kreukels kwamen rapen -
en dus niet kochten - waardoor ze zich
benadeeld voelden. Uit de klacht van
1769 kan worden afgeleid dat de
vissers van Arnemuiden zich bezig
hielden met schelpdierenvisserij, blijk
baar oesters, mosselen, kreukels en
krabben. Toch mag worden aange
nomen dat de Arnemuidenaars toen al
op garnaal visten. Arnemuiden was tot
1870 de enige plaats in Zeeland waar
een vissersvloot van enige betekenis
bestond.
Omstreeks 1800 gingen vanuit Arne
muiden een aantal sloepen en korder-
schuiten op zee vissen tot onder Texel
en Vlieland. De schepen werden door
partenrederijen uitgereed.
De visserij na 1825
Vóór de Belgische Revolutie van 1830
hadden Zuid-Nederlandse (Belgische)
vissers dezelfde rechten als de Noord
Nederlandse en zij konden in principe
vrij in Zeeland vissen. In 1825 kwam
daar verandering in. Bij Koninklijk
Besluit van 26 augustus 1825 werd een
college ingesteld dat in Tholen zetelde
onder de benaming Bestuur der
Vischerijen op de Schelde en de
Zeeuwsche Stromen. In het college
zetelde ook één lid uit Antwerpen en
één uit Oost-Vlaanderen, de oeverpro
vincies van de Schelde. Het reglement,
dat door dit bestuur werd opgesteld,
bepaalde dat al de ingezetenen van het
Rijk op de Schelde en de Zeeuwse
Stromen mochten vissen (met uitzon
dering van enkele plaatsen). De vissers
moesten wel een consent of vergun
ning bezitten, zoals dat in Holland al
langer voorgeschreven was. Dit afge
geven en genummerde consent werd
tegen betaling van vijf gulden inge
schreven in een register. Het consent
nummer moest worden aangebracht op
de achtersteven ter regterzijde van het
roer op een witrond groot over kruis
25 Nederlandsche duimen, met zwarte
cijferletters, 15 gelijke duimen, in olie
verf.
Kleinschalig
Het is duidelijk, dat het begin van de
19de eeuw de Vlaamse garnalenvis
serij op de Schelde - voorzover die
over de grens werd bedreven - vooral
een kleinschalige oevervisserij in
ondiep water was en van zeer beperkte
aard. De vroegere visserij van Vlaamse
en Zeeuwse vissers was tijdens de
Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) zo
goed als ten onder gegaan. Na de
formele scheiding der Nederlanden
(1648) was van de Vlaamse visserij in
Zeeland nog maar weinig overge
bleven en ze had zich uiteraard niet
verder ontwikkeld. Vele Zeeuwse en
Vlaamse vissers waren naar het wat
veiliger noorden uitgeweken.
Tussen 1830 en 1850 was bij de
Zeeuwse visserij weinig verandering
opgetreden. De Arnemuidse vloot telde
in 1835 nog zestien sloepen en korder-
schuiten die met Arnemuidse schippers
uitvoeren voor de zeevisserij. Zij
behoorden toe aan 40 eigenaars die
meerdere partijenrederijen vormden.
De vloot had echter met heel wat
tegenspoed te kampen en de visserij
bleek uiteindelijk niet leefbaar. Dit was
mede te wijten aan de beperkte en
onregelmatige afzetmogelijkheden van
vis naar België, waar hoge invoer
rechten werden geheven om de eigen
visserij te beschermen.
Na 1850 bleef de visserij wisselvallig.
In 1854 wordt in de Nederlandse
verslagen voor het eerst gewag
gemaakt van het aantal hoogaarzen dat
in Arnemuiden in de vaart was en er
werd een goede garnalenvisserij
gemeld. Oesters en mosselen werden
daar minder en minder gevangen, maar
wel meer bot. De kustvisserij ging
verder achteruit. Het aantal hoogaarzen
dat op garnalen viste, was in 1875
gestegen tot 32 en deze bedrijvigheid
kreeg meer en meer belang.
Vlaamse visserij
In andere kleinere havens langs de
Schelde, zoals Boekhoute (Oost-
Vlaanderen), Philippine, Walsoorden,
Kruispolder en Paal (Zeeuws-Vlaan-
deren) was de bedrijvigheid vooral
toegespitst op mosselen en bot. In
havens als bijvoorbeeld Tholen
ontwikkelde zich eveneens de botvis-
serij en de oesterkweek. In deze
periode ontplooide zich ook de mossel
industrie van Yerseke. In al deze
havens werd gevist met hoogaarzen,
hengsten, schouwen, later ook met van
elders ingevoerde schepen als botters,
schokkers, boeieraken en lemmeraken.
Hoogaarzen en hengsten waren waar
schijnlijk al in de 16de eeuw en met
zekerheid al in de vroege 17de eeuw in
de vaart voor de visserij, voor de veer
diensten, dijkwerken en de vletterij.
Het waren aanvankelijk kleine
scheepjes. Ze worden in geschreven
bronnen vermeld en in de iconografie
van de Scheldedelta afgebeeld.
De knots
Het aantal aan knotsen uitgereikte
consenten in die jaren onderstreept
duidelijk, dat deze ontwikkeling even
eens plaatsgreep bij de garnalenvisserij
op de Schelde. Bij de Belgische schel-
devissers heerst tussen 1850 en 1859
opnieuw grote bedrijvigheid, wat
duidelijk in de consentregisters op te
merken is.
Zowel de herkomst van de vissers als
het soort vaartuigen is sterk gewijzigd.
In deze periode worden behalve de
traditionele boten, talrijke nieuwe
knotsen en andere grotere vissers
schepen vermeld. Velen blijken nu ook
een hoogaars of een hengst te bevaren.
Waarschijnlijk werd met deze schepen
- behalve op garnaal - eveneens gevist
op bot en andere vissorten en tevens op
mosselen en oesters. De meeste
knotsen hadden een driekoppige
bemanning: de schipper, die tevens
eigenaar was, een knecht en een
jongen.
Dit rijk geïllustreerde standaardwerk
over de Antwerpse Knots en de
Vlaamse Garnalenvisserij verschijnt
dit najaar in de boekhandel voor
89,50. U kunt het tegen de speciale
prijs van 69,50 bestellen middels
bijgevoegde antwoordkaart. Ook
kunt u recht-streeks bestellen bij
uitgeverij Van Wijnen,
tel. 0517-394588, fax 0517-397179.
Ook kan hierbij uw naam vermeld
worden in het felicitatieregister voor
de heer van Beylen.
De Knots, illustratie van Maurice Seghers
27
Achterschip van de Knots, illustratie Maurice Seghers
